“Yépiq terbiyelesh merkizi” diki Uyghurlarning saqili

Uyghurlardiki “Erning körki saqal” dégendek temsildin Uyghurlarning ezeldin saqal-burutlargha ehmiyet bérish en'enisige ige ikenlikini körüwélish mumkin. Emma yéqinqi yillarda Uyghur erlirining saqal-burutini östürüp yürüshidin ibaret adetlirimu, xitay hakimiyitining “Térrorizm” gha qarshi turush we “Diniy esebiylikni tügitish” ni bahane qilip élip bériwatqan heriketliride diniy radikalliqning ispati dep qarilip, erlerning saqalliri zorluq bilen chüshürülmekte we qarshi chiqqanlar jazalanmaqta, hetta türmilerge tashlanmaqta.

Buning üchün ikki yil ilgiri qeshqer sheherlik ottura sotning 38 yashliq memtimin'ge saqal qoyghanliqi üchün 6 yilliq, uning ayaligha jilbap kiygenliki üchün 2 yilliq qamaq jazasi bergenlikidek xelq'aradiki chong ‏-kichik taratqularda belgilik ghulghula qozghighan xewerni misal élip ötüshke bolidu.

Xitay hökümiti Uyghur éli miqyasida gheyriy resmiy halda yürgüzüwatqan Uyghurlarning diniy yosunda kiyinishini cheklesh wasitilirini bu yildin bashlap “Ammiwi sorunlarda niqab sheklidiki kiyimlerni kiyishni cheklesh toghrisidiki belgilimisi” arqiliq resmiy qanunlashturghan idi. Belgilimide, jilbab kiygen, hijablan'ghan, yash turup qoyuq saqal qoyghanlar qatarliq “5 Xil kishiler” ning ammiwi sorunlarda yürüshi cheklinidighanliqi hem ulargha qanun boyiche chare körülidighanliqi uqturulghan.

Xitay da'iriliri Uyghur élidila yürgüzüwatqan bu xil belgilime we qanunliri arqiliq nöwette öz cheklimilirini Uyghur erkeklerning saqal qoyush adetlirige qeder dawamliq kéngeymekte. Halbuki erlerning chach-saqilini dawamliq almighanda ösüshi tebi'iy, uni yasitip turushqa éhtiyajliq. Uyghur élidiki “Yépiq terbiyelesh merkez” liri heqqide melum bolghan uchurlar, pash bolghan süret we bashqa melumatlardin, da'irilerning terbiyeleshke élip kélin'gen kishilerning ölüwélishi we yaki hujum qilishidin endishe qilip, tirnaq alghuch, saqal alghuch qatarliq her qandaq tighliq eswablarni chekligenliki melum.

Inkaslardin melum bolushiche, bu sewebtin “Yépiq terbiyelesh merkezliri” diki erlerning saqal-burutliri ösüp kétish we ularning waqtida öz saqal-burutlirini élish imkaniyiti bolmasliq ehwalliri körülgen.

Undaqta nechche minglap Uyghurlar solan'ghan “Yépiq terbiyelesh merkez” liride chach saqal mesilisi qandaq hel qilinidu?

Biz qiziqish ichidiki bu so'allirimizni 8 ayliq türme we “Terbiyelesh merkezliri” diki qorqunchluq hayatini béshidin ötküzüp chiqqan, bizni “Yépiq terbiyelesh merkizi” heqqide qimmetlik ispatlar bilen temin étiwatqan shahit ömürbek elidin soriduq.

Ömürbekning éytishiche, “Terbiyelesh merkezliri” diki eng chong bash aghriqining biri, del Uyghurlarning qoyuq saqal-burutini qandaq bir terep qilish mesilisi bolmaqta.

Eslidinla Uyghurlarning saqal-buruti qorqunchluq bilinidighan xitay xadimliri, tutqundiki bigunah Uyghurlarning saqalliri ösüp ketken haman jiddiyliship sarasimige chüshüwatqini bilinip turidiken. “Terbiyelesh merkizi” diki erkinlikidin mehrum qilin'ghan bigunah tutqunlar üchün xitay saqchilarning özlirining ösüp ketken saqalliridin qorqqan halitini körüshmu huzurluq tamasha bolghan.

Ömürbekning éytishigha qarighanda, “Terbiyelesh merkizi” dikiler asasen Uyghur we bashqa türkiy milletler bolup, hemmisi chach saqalliq erler bolghachqa, deslepte “Terbiyelesh” ke kirgende birdek chach saqalliri élinidighan bolsimu, saqal burutni alidighan héchqandaq eswab bolmighanliqtin bir heptige qalmay hemmisining saqal burutliri qoyuq ösüp sürlük qiyapetke kirip qalidiken.

Ömürbek özi, qarimaydiki terbiyelesh merkizide yigirme nechche kün jeryanida, da'iriler ularni jem'iy 2 qétim chach-saqallirini chüshürüshke orunlashturghan bolup, 30 din artuq adem solinidighan her bir kamérgha bir qétimda bir taldinla chach chüshürüsh mashinisi bérilip, chachnimu, saqalnimu shuningda élish buyrulghan. Saqchilarning nazariti astida künide, qéri-yash bolup ottuz nechche adem bir mashinini ishlitish jeryanida bezide yariliri késilip qan chiqqanlarmu bolghan, emma bu chach élish mashinisi mikrobsizlandurulmayla dawamliq ortaq ishlitiliwergen.

Her qétimliq chach-saqal élish orunlashturulghan künde, chüshürülgen chach-saqallarning köplükidin, bular chong qara xaltilargha sélinip exlet bilen teng bir terep qilin'ghan.

Ömürbekning qiyasiche, “Terbiyelesh merkez” liride türlük tére we bashqa késelliklerning bir-birige yuqushida, ene shu chach-saqal alidighan tokluq eswabini ortaq ishlitishmu belgilik rol oynighan bolushi mumkin.