Da'iriler “Zaman'gha layiq medeniy kiyinish” ning mejburiy yolgha qoyuluwatqanliqini delillidi
2016.08.09
Ötken hepte qeshqerge sayahetke barghan bir Uyghur özining “Pütünley zamaniwiylashqan qeshqer” ni körgenlikini bildürüp, özi körgen menzirini “Shimaldiki ürümchi, shixenze qatarliq sheherlerdin perqsiz halet” dep teswirligen. U yene peqet qeshqergila xas bolghan er, ayallarning kiyinishi we toy adetlirining pütünley özgergenlikidin epsuslan'ghanliqini bildürgen idi. Radiyomizgha ehwal inkas qilghan Uyghurlarmu bu xil özgirishning hökümet yolgha qoyuwatqan “Diniy radikalliqtin yiraqliship medeniylishish” teshebbusining netijisi ikenlikini qeyt qilghan idi. Bügün radiyomiz igiligen bashqa ehwallardin jenubiy Uyghur diyaridiki korla, aqsu qatarliq jaylardimu bu xil “Zaman'gha layiq medeniylishish” teshebbusi mejburiy yolgha qoyuluwatqanliqi ashkarilandi. Korlidiki bir neper xitay saqchimu bu yüzlinishni delillep, korla shehiride “Diniy yosunda kiyinidighan ayallarning tamamen tügigenliki” ni bildürdi.
Jenubiy Uyghur diyarining qeshqer, aqsu, korla qatarliq jayliridin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan Uyghurlar yéqinqi birqanche yildin buyan hökümet élip bériwatqan “Zaman'gha layiq medeniyetlik kiyinish” teshebbusi seweblik, ayallar uzun könglek kiyip, yaghliq artidighan ehwalning asasen qalmighanliqini bildürdi.
Aqsudin ziyaritimizni qobul qilghan bir oqutquchi, özi turushluq nahiye baziridiki ehwalni teswirlep, mezkur nahiyide özige oxshash oqutquchilar we idarilerde xizmet qilidighan hökümet kadirliri arisida uzun köynek kiyip, romal artidighan ayallarning tamamen yoqluqini, yéza - sehralardin nahiye bazirigha soda - sétiq, doxturgha körünüsh, toy - tökün, méhmandarchiliq qatarliq sewebler bilen kiridighan yash, ottura yashliq ayallar arisidimu uzun köynek kiyip, yaghliq artidighan ehwalning yoqluqini bildürüp, buning hökümet yolgha qoyuwatqan “Diniy radikalliqni tügitip, zaman'gha layiq kiyinish” teshwiqatining mezkur nahiyidiki netijisi ikenlikini bildürdi.
Bu xanim bayanida yene, ularning nahiyiside barliqqa kelgen bu xil omomyüzlük “Medeniylishish” te mezkur teshebbusni asasliq xizmet wezipisi qilghan yézilargha chüshürülgen kadirlar, herqaysi mekteplerdiki oqutquchilarning birqanche yildin buyan élip bériwatqan teshwiqat xizmitidin bashqa, yene “Mejburlash” usuli qollan'ghanliqidin ayrip qarashqa bolmaydighanliqini bildürdi.
Qeshqer shehiridin ziyaritimizni qobul qilghan bir xanim, özining 2009 - yili ürümchide yüz bergen 5 - iyul weqesidin kéyin, mejburiy halda yurti qeshqerge qaytip kelgendin kéyin, yéza kadirlirining öy - öylerge kirip tekshürüshi we yézida élip bérilghan “Öginish kursliri” gha qatnashturulghandin kéyin, ilgiriki diniy yosunda kiyinishini özgertip, “Medeniy kiynish”ni qobul qilghanliqini bildürdi.
Öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen kola shehiridin ziyaritimizni qobul qilghan bireylen korlidiki ehwalni bayan qilip, “Hazir korla shehiride kochilarda uzun köynek kiyip, chong romal - yaghliqlirini qisquchlar arqiliq turaqlashturghan islamiy kiyinidighan ayallarni körmeysiz. Bilishimche, bu yil 5 - ayda korla shehiride mexsus uqturush chiqirilip, yaghliq artqan, uzun köynek kiygen ayallarning kochida yürüshige cheklime qoyuldi” dédi.
Korlidiki saybagh saqchixanisigha téléfon qilghinimizda, mezkur saqchixanining xitay millitidin bolghan kéchilik nöwetchi xadimi “Musulman ayallirining ziyade uzun könglek we jilbap kiyishi, béshigha posma kiyip uning sirtidin yaghliq artishi cheklinidighanliqini we nöwette bu xil islami yosunda kiyinish aditining korla shehiride pütünley tügigenliki” ni bildürdi.
Mezkur nöwetchi saqchi mundaq dédi:“Ayallarning kiynishige elwette bezi cheklime bar. Bu yerde ayallarning kiyinishi diniy tüs almighan bolushi kérek. Hazir korlida ereblerdek qap - qara renglik yaghliq we uzun könglek kiygenler yoq. Meyli Uyghur bolsun yaki tunggan bolsun, ayallarning diniy tüs alghan kiyimlerni kiyishi korlida cheklinidu. Shunga bundaq kiyin'genler bayqalsa elwette tedbir qollinilidu.”
5 - Ayning 19 - küni ijtima'iy taratqulardin ündidarda korlidiki neshpützar ahaliler komitéti teripidin chiqirilghan “Ayallarning diniy yosunda kiyinmesliki” heqqidiki uqturush tarqitilghan idi. Shu chaghda korlidin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan saqchixana xadimimu muxbirgha uqturushning rastliqini delillep, korla shehiridiki ayallarningla diniy yosunda kiyinishi cheklinip qalmastin, belki bashqa ölke, sheherlerdin korligha sayahetke kelgen ayallarningmu korla shehiride islamiy yosunda kiyinishi cheklinidighanliqini bildürüp, “Hazir korlida bundaq kiyinish ehwalliri pütünley tügidi, shunga sirttin kelgenlergimu ashu telepni qoyuwatimiz. Eger siz chet'eldin weten'ge qaytmaqchi bolsingiz, elwette könglek kiysingiz bolidu, yaghliq chigsingizmu bolidu. Emma sizning kiyinishingizde islamiy tüs ipadilenmesliki kérek. Yeni qap - qara renglik uzun könglek we qara yaghliq artmasliqingiz kérek” dégen idi.
Melum bolushiche, 2015 - yili 8 - ayning 24 - küni xitayning hökümet “Yer shari waqti”gézitide bérilgen bir xewerde “ 2015 - Yili 24 - awghust küni xitay xelq qurultiyi “Térrorluqqa a'it kiyimlerini kiyishni cheklesh” namidiki bir layihige qarap chiqishqa bashlighanliqi,eger mezkur layihe maqullan'ghan teqdirde térrorluq, radikalliqqa munasiwetlik kiyimlerni kiygenler we bashqilarni kiyishke mejburlighanlar eng az dégende 3 yil qamaq jazasi bilen jazalinidighanliqi” tilgha élin'ghan.
Xitayning “Térrorluqqa munasiwetlik kiyimler”ni chekleshke alaqidar layihisi 2015 - yili 24 - awghust küni chet'el axbaratliridimu élan qilin'ghan bolup, “UCAnews” xewerler torida élan qilin'ghan bir xewerde xitay hökümiti tilgha éliwatqan atalmish “Térrorluqqa munasiwetlik kiyimlerni cheklesh tedbiri”ning, emeliyette Uyghur élida alliqachan ijra qiliniwatqanliqi, ürümchi shehiride 2015 - yil birinchi aydin bashlap jama'et sorunlirida burqa kiyishni cheklesh qanunini resmiy maqullighanliqi we bu seweblik qamaq jazasigha buyrulghan kishiler barliqini misallar arqiliq chüshendürgen. Xewerde yene, xitay hökümitining bu qararining emeliyette asasen dinsiz bolghan xitay puqralirining islami yosundiki kiyimlerni qarshi almaydighan omumiy keypiyatining bir namayendisi ikenliki bayan qilin'ghan.
Xitayning hökümet taratquliri Uyghur diyarida barliqqa kelgen bu xil weziyetni “Diniy radikalliqqa zerbe bérilip, medeniylishish omumlashti” dégendek ibariler bilen medhiyiligen bolsimu, emma Uyghurlar qattiq qol wasitiler we mejburlash arqiliq Uyghurlargha téngiliwatqan atalmish “Medeniylishish” teshebbusining eksiche ünüm béridighanliqini tekitlep, xitay hökümitini Uyghurlarning diniy étiqadi, örp - adet, medeniyiti qatarliq nazuk nuqtilargha tégishining xeterlik aqiwet élip kélishi mumkinlikini agahlandurmaqta.