“қал, деди тәңри” : мусапир шаирәниң һәсрәтлик туйғулири

Шаирә айнур муһәммәттурсун чин.

Йеқинқи йиллардин бери хитайниң уйғурларға қаратқан бастуруш сиясәтлири түпәйли, ана юртини тәрк етип чәтәлләрдә сәрсан болушқа мәҗбур болған уйғур елим игилириму аз әмәс. 2017-Йилдин бери түркийәдә туруп өзиниң мусапир туйғулири һәққидә қәләм тәвритишни тохтатмиған яш уйғур шаирә айнур муһәммәттурсун чин әнә шуларниң җүмлисидиндур.

Айнур муһәммәттурсун чин 1990-йили хотәндә туғулуп, төт йешида ата-анисиниң көчүш сәвәби билән үрүмчидә чоң болған. 2013-Йили шинҗаң университетиниң әдәбият факултетини тамамлиған.

У 2013-йилдин 2015-йилға қәдәр үрүмчи телевизийә истансисида тохтамлиқ мухбир болуп хизмәт қилған, 2015-йилдин 2016-йилниң ахириғичә шинҗаң сәнәт институтиниң тиятир факултетида оқутқучилиқ билән шуғулланған. 2017-Йили 3-айдин буян түркийәгә келип йәрләшкән айнур муһәммәттурсун чин нөвәттә истанбул айдин университетиниң түркологийә факултетида елим тәһсил қилмақта.

Айнур муһәммәттурсун чинниң һазирға қәдәр нопузлуқ мәтбуатларда көплигән шеирлири елан қилған.

2016-Йилидин башлап пүтүн хитай миқясида көзгә көрүнүшкә башлиған шаирә айнур муһәммәттурсун чин бәзилирини һәтта өзиму толуқ чүшәндүрүп берәлмәйдиған сәвәбләр билән 2017-йилидин буян түркийәдә мусапир болуп туруп қелишқа мәҗбур болған.

Вәтәндә қалған ата-аниси вә түрмиләргә ташланған сәпдашлири һәққидә тохталғинида һәсрәтлик туйғулирини йошуралмиған айнур муһәммәт турсун өз иҗадийити һәққидә немиләрни ейтиду? буларниң җавабиға қизиқсиңиз сөһбәтниң тәпсилатиға диққәт ағдурғайсиз. 

Сөһбәтниң тәпсилати төвәндики уланмида.

Қал, деди тәңри
Айнур муһәммәттурсун чин

Дедим мән хәйр-хош, хуш қал

Истанбул,

Бағриңни ач маңа тарим, хантәңри …

Лекин кетишкә бәрмиди һеч йол,

Қал, деди тәңри, қал деди тәңри.

Сөйгүңни истисәң истанбулда сән,

Бәхтиңни истисәң истанбулда сән,

Әслиңни истисәң истанбулда сән,

Қал, деди тәңри… қал, деди тәңри.

Мән дедим бәк кичик үмид бәк кичик,

У деди бу йәрниң асмини кәңри.

Ишқ - сән техи кәчмигән кечик,

Қал, деди тәңри… қал, деди тәңри.

Мән дедим бу йәрдин немә тапармән, 

Бәлки нәпсим дәп тинмай чапармән.

Сөйгүдин бир гүзәл һаят берәрмән,

Қал, деди тәңри… қал, деди тәңри. 

Бир ғериб ашиқни сеғинмисун дәп,

Мәшуқи өзгигә беқинмисун дәп,

Муһәббәт бәрдимғу йәнә нә тәләп,

Кәтмәкчи болғиниң әмди нә сәвәб?

Мән дедим атамни, анамни дәрмән,

Һәр дәқиқ уларниң ғемини йәрмән. 

Вәтәнни сөйгүдин әла дәп туруп,

Бу ят тупрақта қандақ үнәрмән?

У деди атаңни пәриштәм тапар,

Халисам юртуңни қум тупрақ япар,

Һамини сән уни, у сени тапар,

Қал, деди тәңри… қал, деди тәңри.

Еһтимал кәткиним кәтмигинимдур, 

Ашиққа бу аләм болғанму кәңри?

Мән дедим кетимән, кетимән чоқум, 

Қал, деди тәңри… қал, деди тәңри…

Бир нан үчүн

1

Һаят - 

Нан! 

Бир адәмниң 

Тирикликтики җәбриси 

Һаяттики сәбриси 

Өлгәндики қәбриси 

Нан үчүн, 

Нан 

Нан 

Нан! . . . 

Бир нан үчүн бәлки шан-шәрәп 

Бир нан үчүн қәһр вә ғәзәп. 

Бир нан үчүн төкүлгән қанлар, 

Бир нан үчүн дуня төт тәрәп. . . 

Вәтән үчүн йөткәймиз ташни 

Бир тал нан бар униң астида. 

Гүзәлликни күйләймиз һармай, 

Нан бар ейтқан һәр бир нахшида. 

Арам тапмас бәлки һечқачан 

Бир нан үчүн яшиған бу җан. 

2

Муһәббәт - 

Нан! 

Ярни издәп тапқучилик 

Тәндики җан тохтап турсун. 

Яр билән хошлашқучилик 

Дилдики һиҗран тохтап турсун. 

Ишқ дарға асқучилик

Мени бир нан сақлап турсун. 

Муһәббәт -

Сәнсиз яшаш мумкин өлмисәм. 

Нансиз яшаш 

Мумкин әмәс билсәм-билмисәм. 

Нан -

Өмрүмдә сән бол. 

Сениң пүтмәс қудритиң билән 

Ачай дағдам тирикликкә йол. 

3

Вәтән-

Нан! 

Байниң қорсиқини тойғузғучилик 

Үч.

Йоқсулниң күнини өткүзгүчилик 

Икки. 

Ғерибниң җенини қутқузғучилик

Бир. . . 

Йәр йүзигә зираәт териған 

Илаһтур. 

Ачқа бир тал нан бәргән 

Падишаһтур. 

Бир ғерич йәр, бир бурда нанму 

Йетәр башқилардин узақ яшашқа. 

Йетәр тапанниң астидики йәр

Вәтән дәп аташқа. 

4

Чүшәндүрүп қояй, бу һаят 

Бир нан үчүн өлүп қалмақтур. 

Чүшәндүрүп қояй, муһәббәт 

Бир нан үчүн сарай салмақтур. 

Чүшәндүрүп қояй, вәтән 

Бир нан үчүн җаһан алмақтур. 

Нан ғурурдур, сундурма уни 

Йоқсуллуқта һәмдә ачлиқта. 

Нан иппәттур, булғима уни 

Хорлуқта вә ялиңачлиқта. 

Һаят-нандур, муһәббәт-нандур 

Вәтән-нандур. 

Бир чишләм-бир чишләмдин 

Һәммиси бир нандур. 

Бәлки бу нан 

Бизни тирик әйлигән җандур 

5

Салам нан! 

Өз юртумда сетилмиған җан 

Өз юртумда тепилмиған нан 

Бир нан үчүн кәттим вәтәндин 

Бир нан үчүн кәчтим җанандин… 

Ят қолида қоюп анамни 

Яв қолида қоюп атамни 

Буйруған йолуңға маңдим илаһим 

Йетим вәтәнни алсун панаһиң …

Мән техи өлмидим 

Алтә ай болғинимда анамниң қорсиқидин чүштүм вә 

Дохтурларниң керәксиз гөш қатарида әхләтханиға ташливетишидин қаттиқ чирқиридим: 

Әй адәмләр 

Әмдила туғулдум 

Мән техи өлмидим. 

Алтә йешимда балдурла мәктәпкә кирдим

Саватсиз дадамниң гезитни тәтүр тутқиничә мени тапшуруқ ишлитишлири 

Җапакәш анамниң котулдап туруп үсти-бешимни түзәшлири башланди. 

Келәчәк вә истиқбал алдида уларни наилаҗ қоймаслиқ үчүн 

Китабларға карнийимғичә кирдим 

Дәптәрләргә бешимчилап чөктүм 

Муәллимләрниң тапа-тәнилиригә көмүлдүм. 

Шундиму 

Һақарәтләр арисидин бешимни көтүрүп мундақ дедим: 

Кәчүрүңлар, 

Мән техи өлмидим! 

Яшлиқим вақти өткән билимләрни өгиниш билән өтти. 

Чоңларниң нәзиридә

Өтмүш шу қәдәр тоғра идики, зинһар хаталашқили болмайтти. 

Өзүм бу йәрдә идим, 

Һаятим у йәрдә мени чақиратти. 

Һарақ ичиш 

Тамака чекиш 

Кечилик кулубларда тамаша қилиштин ибарәт реал чүшлиримни җәннәткә елип қоюп 

Суға бешимни чөктүрдүм. 

Буруқтумлуқ ичидә тепирлап туруп йәнә шу гәпни тәкрарлидим: 

Мән техи өлмидим! 

Муһәббәткә кечикип кәлдим. 

Өз ихтияримчә әмәс, 

Қейип 

Яки айлинип әмәс, 

Дәл удуллинип кәлдим. 

Сөйүшүмдин сөйгү туғулди 

Уни бақтим 

Пәрвишлидим 

Чоң қилдим. 

У 

Зуванға кирди, 

Мени һақарәтлиди. 

Маңди 

Мәндин йирақлап кәтти. 

Шу вақитта 

Маңа 

Аһ. . . 

Хойму яришатти өлүм. 

Шундиму 

Көксүмдики зәйкәштә йеник иңрап туруп дедим: 

Мән техи өлмидим! 

Намрат идим, 

Бай болдум. 

Қисмәт йәрдә қойса даңгал, 

Көктә қойса ай болдум. 

Гаһида әр 

Гаһида аял болдум. 

Дәрәх болсам, йопурмақлиримни шилдирлитиш 

Өзүм шамал болдум. 

Турмуш ким болушқа мәҗбурлиса 

Шу болдум. 

Мәсхирилик көзләрдин йиқилдим 

Мәнситмәслик нәзәрлиридә ялиңач қалдим. 

Бүгүн 

Һәсәтлик нагаһ ялқунлирида үтләнгән қанитимни пәрләп туруп шундақ демәктимән: 

Мән техи өлмидим! 

Доппиға патқан бешим җаһанға патмиди, 

Мусапир болдум. 

Йочун көзләрдә кечилдим. 

Йөләнгән темим ятниң туприқиға өрүлди

Йиғлиған авазим ят йәрниң һавасиға бозлиди 

Һава тутуқ күнлири 

Қуяшқа охшайтти вәтән. 

Қисилған чағларда 

Пулға охшайтти вәтән. 

Ач қалған чағларда 

Бир тал көкбашқа 

Яки 

Бир тутам отяшқа охшайтти вәтән. 

Вапасиз болсиму мәйли 

Болсикән дәп қалғудәк ярға охшайтти вәтән. 

Вәтининиң кочисида мәғрур кетиватқан итниң кәйнидин сокулдиғинимчә қавидим: 

Мән техи өлмидим! 

Төмүрдәк соқулдум 

Яғачтәк кесилдим. 

Михтәк қеқилдим, 

Рәт-рәт 

Рәт-рәт 

Рәт-рәт 

Өзүмгә есилдим. 

Өлдүм 

Тирилдим. 

Өлдүм 

Тирилдим. 

Пиштим 

Күчләндим. 

Җимҗит көл идим, 

Дәрядәк ақидиған болдум. 

Ғериб йәр идим, 

Йәргә 

Асмандин бақидиған болдум. 

Бирақ 

Бу чағда 

Сақлиқим мәндин танди. 

Әзалиримниң

Ишләштин райи янди. 

Уларни арамиға қойдум, 

Уһ! . . . 

Йиқилдим 

Йиқилдим 

Йиқилдим. 

Шу чағда мени түгәшти дәп ойлидиңлар 

Яқ, 

Мән түгимәймән 

Мән яшимиған түгәйдиған һаятта. . . 

Кесәл каривитидин тиккидә чүшүп 

Хиҗиллиқ билән силәргә шуни дейишкә мәҗбурмән: 

Кәчүрүңлар 

Кәчүрүңлар 

Мән техи өлмидим!