“Qal, dédi tengri” : musapir sha'irening hesretlik tuyghuliri
2019.02.08
Yéqinqi yillardin béri xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasetliri tüpeyli, ana yurtini terk étip chet'ellerde sersan bolushqa mejbur bolghan Uyghur élim igilirimu az emes. 2017-Yildin béri türkiyede turup özining musapir tuyghuliri heqqide qelem tewritishni toxtatmighan yash Uyghur sha'ire aynur muhemmettursun chin ene shularning jümlisidindur.
Aynur muhemmettursun chin 1990-yili xotende tughulup, töt yéshida ata-anisining köchüsh sewebi bilen ürümchide chong bolghan. 2013-Yili shinjang uniwérsitétining edebiyat fakultétini tamamlighan.
U 2013-yildin 2015-yilgha qeder ürümchi téléwiziye istansisida toxtamliq muxbir bolup xizmet qilghan, 2015-yildin 2016-yilning axirighiche shinjang sen'et institutining tiyatir fakultétida oqutquchiliq bilen shughullan'ghan. 2017-Yili 3-aydin buyan türkiyege kélip yerleshken aynur muhemmettursun chin nöwette istanbul aydin uniwérsitétining türkologiye fakultétida élim tehsil qilmaqta.
Aynur muhemmettursun chinning hazirgha qeder nopuzluq metbu'atlarda köpligen shé'irliri élan qilghan.
2016-Yilidin bashlap pütün xitay miqyasida közge körünüshke bashlighan sha'ire aynur muhemmettursun chin bezilirini hetta özimu toluq chüshendürüp bérelmeydighan sewebler bilen 2017-yilidin buyan türkiyede musapir bolup turup qélishqa mejbur bolghan.
Wetende qalghan ata-anisi we türmilerge tashlan'ghan sepdashliri heqqide toxtalghinida hesretlik tuyghulirini yoshuralmighan aynur muhemmet tursun öz ijadiyiti heqqide némilerni éytidu? bularning jawabigha qiziqsingiz söhbetning tepsilatigha diqqet aghdurghaysiz.
Söhbetning tepsilati töwendiki ulanmida.
Qal, dédi tengri
Aynur muhemmettursun chin
Dédim men xeyr-xosh, xush qal
Istanbul,
Baghringni ach manga tarim, xantengri …
Lékin kétishke bermidi héch yol,
Qal, dédi tengri, qal dédi tengri.
Söygüngni istiseng istanbulda sen,
Bextingni istiseng istanbulda sen,
Eslingni istiseng istanbulda sen,
Qal, dédi tengri… qal, dédi tengri.
Men dédim bek kichik ümid bek kichik,
U dédi bu yerning asmini kengri.
Ishq - sen téxi kechmigen kéchik,
Qal, dédi tengri… qal, dédi tengri.
Men dédim bu yerdin néme taparmen,
Belki nepsim dep tinmay chaparmen.
Söygüdin bir güzel hayat bérermen,
Qal, dédi tengri… qal, dédi tengri.
Bir ghérib ashiqni séghinmisun dep,
Meshuqi özgige béqinmisun dep,
Muhebbet berdimghu yene ne telep,
Ketmekchi bolghining emdi ne seweb?
Men dédim atamni, anamni dermen,
Her deqiq ularning ghémini yermen.
Wetenni söygüdin ela dep turup,
Bu yat tupraqta qandaq ünermen?
U dédi atangni perishtem tapar,
Xalisam yurtungni qum tupraq yapar,
Hamini sen uni, u séni tapar,
Qal, dédi tengri… qal, dédi tengri.
Éhtimal ketkinim ketmiginimdur,
Ashiqqa bu alem bolghanmu kengri?
Men dédim kétimen, kétimen choqum,
Qal, dédi tengri… qal, dédi tengri…
Bir nan üchün
1
Hayat -
Nan!
Bir ademning
Tirikliktiki jebrisi
Hayattiki sebrisi
Ölgendiki qebrisi
Nan üchün,
Nan
Nan
Nan! . . .
Bir nan üchün belki shan-sherep
Bir nan üchün qehr we ghezep.
Bir nan üchün tökülgen qanlar,
Bir nan üchün dunya töt terep. . .
Weten üchün yötkeymiz tashni
Bir tal nan bar uning astida.
Güzellikni küyleymiz harmay,
Nan bar éytqan her bir naxshida.
Aram tapmas belki héchqachan
Bir nan üchün yashighan bu jan.
2
Muhebbet -
Nan!
Yarni izdep tapquchilik
Tendiki jan toxtap tursun.
Yar bilen xoshlashquchilik
Dildiki hijran toxtap tursun.
Ishq dargha asquchilik
Méni bir nan saqlap tursun.
Muhebbet -
Sensiz yashash mumkin ölmisem.
Nansiz yashash
Mumkin emes bilsem-bilmisem.
Nan -
Ömrümde sen bol.
Séning pütmes qudriting bilen
Achay daghdam tiriklikke yol.
3
Weten-
Nan!
Bayning qorsiqini toyghuzghuchilik
Üch.
Yoqsulning künini ötküzgüchilik
Ikki.
Ghéribning jénini qutquzghuchilik
Bir. . .
Yer yüzige zira'et térighan
Ilahtur.
Achqa bir tal nan bergen
Padishahtur.
Bir ghérich yer, bir burda nanmu
Yéter bashqilardin uzaq yashashqa.
Yéter tapanning astidiki yer
Weten dep atashqa.
4
Chüshendürüp qoyay, bu hayat
Bir nan üchün ölüp qalmaqtur.
Chüshendürüp qoyay, muhebbet
Bir nan üchün saray salmaqtur.
Chüshendürüp qoyay, weten
Bir nan üchün jahan almaqtur.
Nan ghururdur, sundurma uni
Yoqsulluqta hemde achliqta.
Nan ippettur, bulghima uni
Xorluqta we yalingachliqta.
Hayat-nandur, muhebbet-nandur
Weten-nandur.
Bir chishlem-bir chishlemdin
Hemmisi bir nandur.
Belki bu nan
Bizni tirik eyligen jandur
5
Salam nan!
Öz yurtumda sétilmighan jan
Öz yurtumda tépilmighan nan
Bir nan üchün kettim wetendin
Bir nan üchün kechtim janandin…
Yat qolida qoyup anamni
Yaw qolida qoyup atamni
Buyrughan yolunggha mangdim ilahim
Yétim wetenni alsun panahing …
Men téxi ölmidim
Alte ay bolghinimda anamning qorsiqidin chüshtüm we
Doxturlarning kéreksiz gösh qatarida exletxanigha tashliwétishidin qattiq chirqiridim:
Ey ademler
Emdila tughuldum
Men téxi ölmidim.
Alte yéshimda baldurla mektepke kirdim
Sawatsiz dadamning gézitni tetür tutqiniche méni tapshuruq ishlitishliri
Japakesh anamning kotuldap turup üsti-béshimni tüzeshliri bashlandi.
Kélechek we istiqbal aldida ularni na'ilaj qoymasliq üchün
Kitablargha karniyimghiche kirdim
Depterlerge béshimchilap chöktüm
Mu'ellimlerning tapa-tenilirige kömüldüm.
Shundimu
Haqaretler arisidin béshimni kötürüp mundaq dédim:
Kechürünglar,
Men téxi ölmidim!
Yashliqim waqti ötken bilimlerni öginish bilen ötti.
Chonglarning neziride
Ötmüsh shu qeder toghra idiki, zinhar xatalashqili bolmaytti.
Özüm bu yerde idim,
Hayatim u yerde méni chaqiratti.
Haraq ichish
Tamaka chékish
Kéchilik kulublarda tamasha qilishtin ibaret ré'al chüshlirimni jennetke élip qoyup
Sugha béshimni chöktürdüm.
Buruqtumluq ichide tépirlap turup yene shu gepni tekrarlidim:
Men téxi ölmidim!
Muhebbetke kéchikip keldim.
Öz ixtiyarimche emes,
Qéyip
Yaki aylinip emes,
Del udullinip keldim.
Söyüshümdin söygü tughuldi
Uni baqtim
Perwishlidim
Chong qildim.
U
Zuwan'gha kirdi,
Méni haqaretlidi.
Mangdi
Mendin yiraqlap ketti.
Shu waqitta
Manga
Ah. . .
Xoymu yarishatti ölüm.
Shundimu
Köksümdiki zeykeshte yénik ingrap turup dédim:
Men téxi ölmidim!
Namrat idim,
Bay boldum.
Qismet yerde qoysa danggal,
Kökte qoysa ay boldum.
Gahida er
Gahida ayal boldum.
Derex bolsam, yopurmaqlirimni shildirlitish
Özüm shamal boldum.
Turmush kim bolushqa mejburlisa
Shu boldum.
Mesxirilik közlerdin yiqildim
Mensitmeslik nezerliride yalingach qaldim.
Bügün
Hesetlik nagah yalqunlirida ütlen'gen qanitimni perlep turup shundaq démektimen:
Men téxi ölmidim!
Doppigha patqan béshim jahan'gha patmidi,
Musapir boldum.
Yochun közlerde kéchildim.
Yölen'gen témim yatning tupriqigha örüldi
Yighlighan awazim yat yerning hawasigha bozlidi
Hawa tutuq künliri
Quyashqa oxshaytti weten.
Qisilghan chaghlarda
Pulgha oxshaytti weten.
Ach qalghan chaghlarda
Bir tal kökbashqa
Yaki
Bir tutam otyashqa oxshaytti weten.
Wapasiz bolsimu meyli
Bolsiken dep qalghudek yargha oxshaytti weten.
Wetinining kochisida meghrur kétiwatqan itning keynidin sokuldighinimche qawidim:
Men téxi ölmidim!
Tömürdek soquldum
Yaghachtek késildim.
Mixtek qéqildim,
Ret-ret
Ret-ret
Ret-ret
Özümge ésildim.
Öldüm
Tirildim.
Öldüm
Tirildim.
Pishtim
Küchlendim.
Jimjit köl idim,
Deryadek aqidighan boldum.
Ghérib yer idim,
Yerge
Asmandin baqidighan boldum.
Biraq
Bu chaghda
Saqliqim mendin tandi.
Ezalirimning
Ishleshtin rayi yandi.
Ularni aramigha qoydum,
Uh! . . .
Yiqildim
Yiqildim
Yiqildim.
Shu chaghda méni tügeshti dep oylidinglar
Yaq,
Men tügimeymen
Men yashimighan tügeydighan hayatta. . .
Késel kariwitidin tikkide chüshüp
Xijilliq bilen silerge shuni déyishke mejburmen:
Kechürünglar
Kechürünglar
Men téxi ölmidim!