Yipek yolidiki sir -- chöllüktiki marlén détrich ‏-- 'könchi derya güzili'

Amérikining kaliforniye shtati santa'ana shehiridiki bowérz muzéyida körgezmige qoyulghan tarim momyaliri we momya qewriliridin tépilghan asare - etiqiler amérikiliqlarda zor qiziqish qozghimaqta. Los - anjélis waqti géziti charshenbe küni momyalar toghrisida söhbet xatirisi élan qilip, pénsilwaniye uniwérsitétining proféssori wiktor méyirning qarashlirigha yer bergen.
Muxbirimiz erkin
2010.03.31
Teklimakan-Momyasi-Konchi-derya-guzili-305.jpg Süret, amérikiliqlarda zor qiziqish qozghighan, amérikining kaliforniye shtati santaana shehiridiki bowérz muzéyida körgezmige qoyulghan tarim momyaliri we momya qewriliridin tépilghan asare - etiqiler toghrisidiki yaxuu torida élan qilinghan momyalar we "könchi derya güzili" teswirlengen maqalidin bir körünüsh.
http://news.yahoo.com Din élindi.

Lékin momyalarning étnik irqiy kimliki, tili, körgezmige qoyulghan bezi nersilerning amérikidiki bezi Uyghur mutexessisliride pikir qozghidi.

Kaliforniye shtatining santa'ana shehiridiki bowérz muzéyida körgezmige qoyulghan tarim momyaliri We momyalarning qebrisidin tépilghan buyumlar amérikida 15 ay körgezme qilinidu. Bu yil 7‏ - ayning 25‏ - künige qeder bowérz muzéyida, 8‏ - ayning 28 ‏ - künidin kéler yili 1‏ - aygha qeder xyuston tebi'et muzéyi we kéler yili 2‏ - aydin 6‏ - aygha qeder pénsilwaniye uniwérsitétining arxi'ologiye we antiropologiye muzéyida körgezme qilish pilan'gha kirgüzülgen.

Körgezmide asasi salmaqni igileydighan nerse momyalar we ulargha a'it maddi buyumlar, qedimqi saklargha a'it nersiler bolup, bu asasen Uyghur élining miladidin burunqi antiropoligiyilik ehwali, medeniyiti we tarixini yorutup béridighan wesiqilerdur. Lékin amérikidiki bezi Uyghur mutexessisler, körgezmige tallan'ghan nersilerde Uyghur éli tarixi bir tereplimilik eks ettürülgenlikini, momyalar bilen Uyghurlar arisidiki tarixi bagh körmeske sélin'ghanliqini, miladi 7 - 9 esirge a'it ikenliki ilgiri sürülgen xitay we soghdi tilidiki höjjetler körgezmige qoyulup, bu dewrdiki Uyghurlargha a'it höjjetlerning tilgha élinmighanliqini körgezmidiki zor yétersizlik, dep körsetmekte.

Mutexessisler arisidiki ixtilap momyalarning tili we ularning kimlikige da'ir mesililerde körünerlik bolup, pénsilwaniye uniwérsitétidiki proféssor wiktor méyir, momyalarning öz dewride toxri tilida sözleshkenlikige ishinidighan gherb mutexessislirining biri.

Proféssor méyir bu heqtiki so'alimizgha jawab bérip, "toxri tilining qara sheher, turpan, kuchar - qizildiki insanlar sözlishidighan til ikenlikini bilimiz. Biz yene ottura esirde Uyghur , soghdi we xoten tillirining barliqini bilimiz. Bu tillar rayondiki asasliq tillar idi. Biz bu rayonda deslepki ahalilerning qaysi tilni ishletkenlikini bilish üchün her xil pakitlarni nezerdin saqit qilmasliqimiz kérek. Yeni birla nersige tayiniwalmay, tarix we tarixiy tékist, génitik pakitlar we tilni asas qilishimiz lazim. Her xil pakitlar eng burunqi yerlik ahalilerning tuxrilar ikenlikini ispatlaydu. Lékin undaq désem Uyghurlar bir az ümidsizlinishi mumkin, chünki ular kroren güzilini özlirining ejdadi dep qaraydu" dep körsetti.

Tuxrilar miladidin burun hazirqi kuchar, qara sheher etraplirida yashighan qedimqi xelqlerdur. Lékin amérikida körgezmige qoyulghan bu momyalar toxrilarmidi ? ular toxri tilida sözlishemti ? amérikidiki yipek yoli medeniyet tetqiqatchisi doktor qahar barat bu mesilide proféssor wiktor méyirning qarishini ret qilidu. Doktor qahar barat könchi derya etrapidin tépilghan bu momyalarni toxrilar, dep muqimlashturuwétishke bolmaydighanliqini eskertip, toxrilarning tarim oymanliqigha köchüp kelgen waqti momyalarning yashighan dewridin kéyinki waqitlargha toghra kélidighanliqini bildürdi.

Proféssor méyir bolsa , momyalarning toxri tilida sözlishidighanliqida ching turup, lékin toxri tilining zadi qandaq til ikenliki, hindi ‏ - yawropa tillirining qaysi türige kiridighanliqini ilgirilep tekshürüshke toghra kélidighanliqini ilgiri sürdi. U "ularning toxri tilida sözlishidighanliqigha da'ir nurghun pakitlarni qoyalaymen . Ular toxri tilining bir wariyantida sözlishetti. Siz méning én'giliz tilidiki xanéy dégen sözning toxri tilidin kelgenliki heqqidiki chüshendürüshümni anglidingiz. Bu xen dewridiki toxri sözi. Bu nahayiti burunqi dewr. Shübhisizki , toxri tili hindi ‏ - yawropa tili, lékin toxri tili qandaq til idi ? uning gherbiy hindi - yawropa tilliri bilen bolghan munasiwiti qandaq idi ? bu ayrim bir mesile" dep körsetti.

Amérikiliqlar eng heyran qalghan momyalarning biri xitaylar "kichik derya güzili" dep isim qoyuwalghan künchi deryasi wadisidin tépilghan ayalning jesiti bolup, proféssor méyir, "los anjélis waqti géziti"de élan qilin'ghan söhbet xatiriside bu ayalni teswirlep, "u körünüshi nahayiti méhriban, sherqiy ottura asiyadin bayqalghan eng güzel momya idi. U uzun kirpiki, nuqsansiz hösni - jamali, nipiz térisi bilen meshhur bolup, béshida nahayiti körkem tumiqi bar" dégen.

Lékin momyalarning irqiy kimliki mesiliside proféssor méyir bilen doktor qahar baratning köz - qarishi asasen oxshash bolup, ular momyalarning yawropa irqiy bilen yerlik irqning arilashmisi ikenlikige ishinidu. Proféssor méyir, bowérz muzéyidiki körgezmining échilish murasimi küni sözligen liksiyiside, fuden uniwérsitétining momyalar sherqiy yaki jenubiy asiya éléménti bilen yawropa irqining qoshulmisi dégen qarishini ret qilip, jilin uniwérsitétining momyalar yawropa irqiy bilen yerlik ottura asiyaliqlarning qoshulmisi dégen xulasige ishinidighanliqini bildürgen idi. Doktor qahar barat "momyalar dewride tengritéghi we altay taghlirining arisida yashighan yerlik xelqler Uyghurlardur" dep körsetti.

Proféssor méyir "los anjélis waqti géziti"diki söhbet xatiriside "könchi derya güzili"ni gérmaniyide tughulup, amérikida nam chiqarghan 20 ‏ - esirdiki meshhur artist we naxshichi marlén détrich xanimgha oxshatqan. U, "men uni chöllüktiki marlén détrich deymen" deydu.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.