2-Nöwetlik türk dunyasi qanun qurultiyida Uyghur mesilisi otturigha qoyuldi

3 Kün dawam qilidighan bu qurultaygha qazaqistan, qirghizistan, ezerbeyjan, türkmenistan, bulgharistan, gruziye, siprus, kosowo, türkiye, sherqiy türkistan, iraq kerkük, yunanistan, qaraqalpaqistan, altay jumhuriyiti, bashqurtistan, chawushiye, xakasiye, tataristan we towa qatarliq pütkül türki xelqlerning dölet we aptonomiyilik rayonlirining wekilliri qatnashti. Bu yighin'gha Uyghurlargha wakaliten sherqiy türkistan wexpining re'isi ilghar aliptékin ependi teklip bilen qatnashti hem Uyghurlarning kishilik hoquq mesililiri dégen témida söz qildi.

Yighin'gha yene oxshimighan dölet we rayonlardin kelgen doktor-proféssorlar, tetqiqatchi we qanunshunaslar, türk dunyasining qanuni heq-hoquqliri toghrisida muhim söz qildi.

RFA/Arslan

Bu qétimqi qurultayning asasi meqsiti, bezi döletlerde az sanliq bezi döletlerde köp sanliqni teshkil qilidighan türkiy xelqlerning qanunshunaslirining her sahe qanun toghrisida söz qilish, türk dunyasi qanunshunaslarning öz-ara tonushush, pikir-almashturush, türki xelqlerning qanuni heq-hoquqini qoghdash, kishilik hoquq depsendichiliklerni otturigha qoyush, söhbetlishish, pikir almashturush, tejribiliridin paydilinishtin ibaret iken.

Bu qurultayning 2‏-künidiki yighini kishilik hoquq we asasi qanun toghrisida bolup, bu yighinda sherqiy türkistan wexpining re'isi ilghar aliptékin ependi, Uyghurlarning kishilik hoquq mesililiri toghrisida söz qilip, Uyghurlarning hazirqi weziyette duch kéliwatqan kishilik hoquqqa alaqidar mesililirini otturigha qoydi.

Ilghar aliptékin ependi sözide, xitayning Uyghurlargha qarita, tughut cheklesh we pilanliq tughut siyasiti, dini erkinlikke alaqidar cheklimiler, insan jismidin organ oghrilash we jisim pütünlük hoquqi, Uyghurlarda ölüm jazasi, yashash heq-hoquqlirining depsende qiliniwatqanliqi, naheq türmige qamash, qiyin-qistaqqa élish. Oxshash barawerlik hoquqlirining depsende qilinishi, ma'arip hoquqining depsendichiliki we mektep yéshigha toshmighan Uyghur perzentliri üchün mexsus xitayche yesli échip, Uyghur perzentlirige xitay tili we örp-adetlirini ögitishtin ibaret xitayning kishilik depsendichiliklirini delil ispatlar bilen otturigha qoydi.

Ilghar aliptékin ependi sözining axirida yighin ishtirakchilirining Uyghurlar toghrisida sorighan so'allirigha bir-birlep jawab berdi. Bir qisim kishiler bu heqte pikir bayan qilip, Uyghur mesilisining derhal xelq'ara kün tertipke kélishi kéreklikini buning üchün bir qedem élish kéreklikini otturigha qoydi.

Türkiye ghazi uniwérsitéti qanun fakultétining oqutquchisi ilyas doghan ependi Uyghurlar heqqide pikir bayan qilip mundaq dédi: gherb dunyasi xitay bilen tijaret ortaq bolush yoligha qarashning ornigha insanperwerlik közi bilen xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklerge qarishi kérek.

Yighinda yene kosowo, yunanistan we ezerbeyjandin kelgen wekillermu Uyghurlar heqqidiki pikir-qarashlirini ipadilidi.

Biz Uyghurlar heqqide iraq türkmenliri wekili sadun köpruli ependining pikir-qarashlirini alduq. Sadun köpruli ependi, Uyghurlarning mesilisining iraq türkmenliri bilen teqdirdash ikenlikini, Uyghurlarni özining qan qérindishi dep bilidighanliqini, shuning üchün pütkül yighinlarda söz qilghanda we maqale yazghanda dawamliq Uyghurlarni tilgha élip kéliwatqanliqini buningdin kéyinmu Uyghurlarning ehwaligha yéqindin köngül bölidighanliqini bildürdi.

Biz yene bu yighin heqqide sherqiy türkistan wexpining re'isi ilghar aliptékin ependi bilen söhbet élip barduq.