Хитай - тибәт сөһбити мәғлубийәткә учриди

Далай лама вәкиллири мухбирларни күтүвелиш йиғинида.

Хитай һөкүмити дүшәнбә күни сөһбәт тоғрисида баянат елан қилди. Сөһбәттә тибәт вәкилләр өмики далай лама тәшәббус қиливатқан алий аптономийә тоғрисидики рәсмий пиланини хитай даирилиригә тапшурған иди. Хитай һөкүмити дүшәнбә күни елан қилған сөһбәт һәққидики баянатида сөһбәтниң нәтиҗисиз ахирлашқанлиқини җакарлиған.

Хитай компартийә һөкүмити 5 ‏ - ноябир күни ахирлашқан далай ламаниң вәкилләр өмики билән бейҗиңда өткүзгән сөһбәт, тибәт роһани даһиси далай ламаниң алий аптономийини мәзмун қилған оттура йолиниң наүмид яки үмидвар йол икәнликини һәмдә хитайниң тибәт мәсилисидики сәмимийитини синайдиған муһим учришишларниң бири иди.

Хитай даирилириниң тибәт мәсилисидики мәйдани радикаллашқан болуп, улар далай ламаниң алий аптономийә тәлипини пүтүнләй рәт қилған шундақла сөһбәтниң нәтиҗисиз ахирлашқанлиқини җакарлиған.

Бу нөвәтлик сөһбәт хитай ‏ - тибәт сөһбити тәкрар башланған 2002 ‏ - йилдин бери 9 ‏ - қетим өткүзүлүши болуп, сөһбәт хитай компартийиси мәркизи бирликсәп бөлүми билән далай ламаниң вәкили лоди гяри башчилиқидики кичик көләмлик бир тибәт өмики арисида өткүзүлгән иди. Тибәт вәкилләр өмики хитай тәрәпкә далай ламаниң алий аптономийә тәлипиниң рамкисиға мунасивәтлик конкрет пилан вә тәләплирини тапшурған иди. Лекин хитай мәркизи бирликсәп бөлүминиң дүшәнбә күни елан қилған баянатиға қариғанда, хитай даирилириниң тибәт мәсилисидики мәйдани радикаллашқан болуп, улар далай ламаниң алий аптономийә тәлипини пүтүнләй рәт қилған шундақла сөһбәтниң нәтиҗисиз ахирлашқанлиқини җакарлиған.

 Хитай компартийиси мәркизи бирликсәп бөлүминиң далай лама билән болған сөһбәт ишлирини башқуридиған муавин мәсули җу вейчүн дүшәнбә күни ахбарат йиғини чақирип, хитай һөкүмити далай ламаниң аптономийә пилани мустәқиллиқни тәләп қилиш билән охшаш дәп қарайдиғанлиқини, хитай һөкүмитиниң буни һәргиз қобул қилмайдиғанлиқини билдүргән. Хитай дөләт кабинтиниң ахбарат ишханисида чақирилған мухбирларни күтүвелиш йиғинида далай ламани бөлгүнчилик тәшәббусидин вазкәчмәслик билән әйиблигән җу вейчун "далай ламаниң шәхси вәкили тапшурған әсләтминиң мәзмуни уларниң бөлгүнчилик тәшәббусидин ваз кәчмигәнликини көрсәтмәктә "дегән. У йәнә тибәт мустәқиллиқи, йерим мустәқиллиқ яки мустәқиллиққә йол ачидиған ишикниң тақақлиқи, далай лама тибәт мустәқиллиқи яки шәкли өзгәргән мустәқиллиқни қоллимиса мәркизи һөкүмәтниң ишики далай ламаға даим очуқлуқини тәкитлигән.

Түркийә һаҗитәпә университетиниң тарих пәнләр оқутқучиси, доктор әркин әкрәм сөһбәтниң нәтиҗиси чиқмайдиғанлиқи тәрәпләргә бурундинла мәлум икәнликини, лекин хитай далай ламаниң тәлипини рәт қилишниң пәйтини күткәнликини билдүрди. Җу вейчүн шинхуа агентлиқиға бәргән сөһбәт һәққидики бир баянатида икки тәрәпниң" көз қаришида йәнила зор пәрқләр мәвҗутлуқини, лекин сөһбәтниң омуми кәйпияти сәмимий" икәнликини билдүргән болуп, у далай ламаниң " чоң тибәт пилани"ни тәнқидлигән. У, далай ламаниң шәхси вәкили оттуриға қойған " тибәтләр яшайдиған пүтүн районларни бир тибәт аптоном райониниң астиға җәм қилиш"тәлипи әмәлийәткә уйғун кәлмәйдиғанлиқини, уларниң бу тәләпни оттуриға қоюш салаһийити йоқлуқини, чүнки "чоң тибәт райони" дегән уқумниң тарихи асаси йоқлуқини илгири сүргән.

Хитай дөләт кабинти ахбарат ишханисидики мухбирларни күтүвелиш йиғинида мәркизи бирликсәп бөлүминиң йәнә бир муавин мәсули си та далай лама тәрәпдарлириниң бейҗиң олимпик йиғини мәзгилидә елип барған хитайға қарши һәрикитини әйиблигән болуп, у далай лама тәрәпдарлириниң чәтәлдики хитай әлчихана вә консулханилири алдида 60 миң кишини намайишқа тәшкиллигәнликини, чәтәлликләрни тйәнәнмен мәйдани вә олимпик йиғининиң мурасим мәйдани әтрапида иғвагәрчилик қилишқа уюштурғанлиқини илгири сүргән. Җу вейчүн, бейҗиңдики йиғинда хитай мәркизи бирликсәп бөлүми башлиқи ду чиңлинниң тибәт вәкиллиригә далай ламаниң җуңго һөкүмити 7 ‏ - айда оттуриға қойған 4" ни қоллимаслиқ" тоғрисидики чақириқини иҗра қилмиғанлиқини, " чәтәлликләрни қоллинип, җуңго мәркизи һөкүмитигә бесим ишләткәнлики" ни тәнқид қилғанлиқини билдүргән.

 Далай лама йеқинда хитай билән болған сөһбәтниң өзини үмидсизләндүргәнликини, чүнки хитай өзиниң алий аптономийә тәшәббусиға иҗабий җаваб қайтурмиғанлиқини, бу әһвалда дуняниң һәр қайси җайлиридики тибәт сәргәрданлирини дарамсалаға чақирип, һазирқи йолни давамлаштуруш яки йеңи йолда меңиш мәсилисини музакирә қилидиғанлиқини, уларниң бу һәқтики пикирини алидиғанлиқини билдүргән иди. Түркийә һаҗитәпә университетидики доктор әркин әкрәм тибәт - хитай сөһбитиниң нәтиҗисиниң шәрқий түркистан һәрикитигә көрситидиған тәсири һәққидә тохталди.

Далай ламаниң алаһидә әлчиси лоди гяри башчилиқидики тибәт сөһбәт өмики 30‏ - өктәбир күни бейҗиңға йетип берип, 5 ‏ - ноябирға қәдәр хитай мәркизи бирликсәп бөлүминиң мәсули ду чиңлин қатарлиқлар билән тибәтниң келәчикигә мунасивәтлик мәсилиләрдә пикир алмаштурған иди. Хитай мәркизи бирликсәп бөлүминиң дүшәнбә күнки баянати мәзкур органниң хитай - тибәт сөһбити тоғрисида 1 ‏ - қетим ашкара пикир баян қилиши болуп һесаблиниду. Лекин далай ламаниң баш сөһбәт вәкили лоди гяри, келәр һәптә дарамсалада чақирилидиған дуня тибәт қурултийидин бурун бейҗиңдики сөһбәтниң мәзмуни, сөһбәт нәтиҗисигә мунасивәтлик мәсилиләрдә пикир баян қилмайдиғанлиқини билдүргән. Далай лама тибәтләрниң роһани даһиси болупла қалмай, у йәнә тибәтләрниң сияси рәһбири шундақла дарамсаладики тибәт сәргәрдан һөкүмитиниң башлиқи.

Нөвәттики тибәт мәсилисигә мунасивәтлик әң җиддий мәсилә келәр һәптидики тибәт дуня қурултийида тибәтләрниң қайси йолни талливалидиғанлиқи һәмдә әгәр мустәқиллиқни талливалса далай ламаниң тибәт давасидики ролиниң қандақ болидиғанлиқидур. Хитай һөкүмитиниң тибәт мәсилисидики сияситини тәнқид қилғучилар далай ламани хитай үчүн тепилғусиз сөһбәт обекти, дәп қаримақта шундақла әгәр далай ламаниң оттура йоли мәғлубийәткә учриса тибәт һәрикитиниң радикаллишидиғанлиқини агаһландурмақта.

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар