Хитай хәвпи һәқиқәтән мәвҗутму?

1-Өктәбир күни, хитай дөләт байримида параттин өтүватқан хитайниң әң йеңи типтики башқурулидиған бомба системисиниң көрүнүши.

Хитайниң, болупму алдинқи қатардики мәмликәтләрдин болған русийидә бирләшкән карханиларни ечиш вә уларни өз мутәхәссислири вә ишчилири билән тәминләш, униң енергийә системилириға көп миқдарда мәбләғ селиш һәм униңдин пайда көзләш, икки дөләт чегра районлирида орунлашқан аһалә санини көпәйтиш охшаш мәқсәтлири һәққидә ахбарат сәһипилиридә дуня анализчилириниң һәр хил пикир - тәхминлири илгири сүрүлүп кәлгән.

Хитайниң бу пиланлириниң әмәлгә ешишида қандақ нийәтләрниң көздә тутулуватқанлиқи бойичә анализчиларниң қарашлирида қариму - қарши пикирләрму келип чиқмақта. Уларниң бу мунасивәтләрдә барғансери хитай хәвпиниң өсүватқанлиқини оттуриға қоюп кәлгән иди. Бу һәққидә русийә ахбарат васитилирида һәр хил мәзмунларда мақалиларниң елан қилиниши давам қилип кәлгән.

"Хитайниң бесивелиши муқәррәр", "йирақ шәрқи асия хәвпини қайтурушқа тәйяр әмәс", "хитай русийиниң йирақ шәрқини 'бесивелишни' башлимақта", "русийидики һаят хитай көчмәнлири нәзәридә", "хитай армийиси йирақ шәрқни бир соққа биләнла бесивелишқа қадир" дегәнгә охшаш темилар билән аталған мәзкур мақалиларда русийиниң болупму йирақ шәрқ вә шәрқий сибирийә районлириға хитайниң көпрәк қизиқиватқанлиқи һәм бу йәрләрдики йәр байлиқлирини сетивелиш, йеңи йолларни вә турушлуқ җайларни селиш, бирләшкән карханиларни қуруш ишлириниң көпийиватқанлиқи һәм күчүйиватқанлиқи ейтилған.

Истратегийилик әһмийәткә игә бу районларни игиләштә русийиниң бирәр ениқ вә узун муддәтлик программилири яки лайиһилириниң мушу күнгичә йоқлуқи, мана әмди хитайниң бу мәсилини аллиқачан өзләштүрүп болғанлиқи мәлум болмақта.

Буниңдин ташқири мақалә апторлири шундақла һәр хил баһанә - сәвәбләр билән русийигә келиватқан хитай пуқралириниң барғансери көпийиватқанлиқиниму әскәрткән. Уларниң ейтишичә русийидики хитай пуқралириниң сани оттура һесабта 200 миңдин 500 миң әтрапида болмақта. Русийигә келиватқан хитай көчмәнлири контрол астиға елинмиса, шундақла йирақ шәрқ һәм шәрқий сибирийә районлириға һөкүмәт тәрипидин йетәрлик дәриҗидә диққәт қилинмиса русийиниң бу районлардин тамамән айрилип қелиш хәвпиниң муқәррәрлики пәрәз қилинған.

Әмди йеқинда "рус обзорчиси" намлиқ тор бетидә елан қилинған "хитай хәвпи мәвҗут әмәс" мақалисиниң аптори көзәткүчи борис борисоф юқирида ейтилған пикирләргә тамамән охшимайдиған өз қарашлирини оттуриға қойған.

Өз мақалисини, "хитай хәвпи мәвҗут әмәс. Сибирийиниму хитай бесивалмайду. Русийидиму, сибирдиму биз үчүн пәқәт бирла хәвп мәвҗут - бу рус хәвпи. Пәқәт биз 1991 - йилидикидәк өз елимизни йоқитиш, 1991 - йилидикидәк игилик һоқуқимизни инкар қилиш, 1992 - йилидикидәк өз елимизни талан - тараҗ қилиш әһвалида туруватимиз" дегән мәзмундики қарашлири билән башлиған аптор хитай хәвпиниң йоқлиқини бир нәччә мәвқәдә чүшәндүргән.

Көзәткүчи тарих сәһипилиригә мураҗиәт қилип, өз вақтида рус армийисиниңму хитайниң шимал қисмиға бир нәччә қетим аяқ басқанлиқини һәм буниң утуқлуқ болғанлиқини әскәрткән.

У, "хитай аһалисиниң көплүки һәм зич орунлашқанлиқидин ят дөләтләрниң йәрлирини тартивелишқа интиливатиду" дегән башқа көзәткүчиләрниң қарашлирини йоққа чиқарған һәмдә хитайниң аһалиси зичлиқи җәһәттин асияда онинчи орунда турғанлиқини ейтип келип, уни җәнубий вә шималий корийә, японийә, вйетнам, филиппин охшаш асия дөләтлири билән селиштурған. У, "немә үчүн милярд хәлқи бар аһалиси зич орунлашқан һиндистан, немә үчүн аһалисиниң зичлиқи җәһәттин хитайдин сәккиз һәссә ешип чүшидиған бангладеш башқа йәрләргә таҗавузлуқ қилмайду?" дегән пикирни илгири сүргән.

Анализчи русийиниң себирийигә охшаш хитайниңму "сибирийәси" барлиқини ейтип келип, хитайниң ғәрбий районлирида аһалә зичлиқиниң шәрққә қариғанда 50 һәссә төвән икәнликини, һазир болса хитай даирилириниң бу районларни игиләшкә җиддий киришкәнликини һәмдә хитайлар үчүн бу йәрләрдә йәнә 100 - 150 йилға йетидиған ишниң барлиқини оттуриға қойған. У шундақла хитай аһалисиниң кейинки йигирмә йил ичидә йезидин шәһәргә көпләп кәлгәнликини һәм бу җәрянда униң саниниң сөзсиз кемийидиғанлиқини вә яш җәһәттин қерийдиғанлиқини, бу мәсилидә хитай һөкүмитиниң пиланлиқ туғут сияситини қәтий түрдә контрол қиливатқанлиқини көрсәткән.
 
Мақалидә шундақла хитайниң қандақла болмисун хәлқара мәйданда тоқунушларға арилашқан һаләттә хитай өзиниң ичидә қалаймиқанчилиқларниң келип чиқиш, буниң ақивитидә униң пүтүнләй парчилиниш хәвпигә дуч келидиғанлиқи пәрәз қилинған. Бу йәрдә көзәткүчи б. Борисоф тәйвән мәсилисиниң җиддий икәнликини әскәрткән.

У тәйвәнниң шәрқтики истратегийилик мәсилиләрниң ачқучи икәнликини көрситип келип, хитайниң тәйвәнни әмәс, бәлки тәйвәнниң өзиниң қануний мүлки - хитай қуруқлуқини бесивелиш яки униң мәлум қисмини өз тәсири астиға еливелиш оюниң барлиқини, бу әһвалда армийә саниниң һәм қорал күчиниң һеч қандақ рол ойналмайдиғанлиқи, совет иттипақи коммунистик партийисиниң 1991 - йили гумран болғиниға охшаш хитай коммунистик түзүминиңму ғолаш еһтималиниң мәвҗутлуқини илгири сүргән.

Көзәткүчи пәқәт хитай қуруқлуқиниң аз дегәндә бәш - алтә өлкигә парчилинип, хоңкоң, тибәт, уйғурлар, ички моңғулийә, манҗурийә охшаш мустәқил дөләтләр барлиққа кәлгән тәғдирдила сөзсиз хитай билән тәйвәнниң бирикидиғанлиқиға көз йәткүзгән.

Б. Борисоф хитайни идарә қиливатқан түзүм ғулап, униң парчилиниши арқисида мәйданға кәлгән йеңи хитай һөкүмәтлириниң илтимаси билән бу йәрләргә русларниң басқунчилиқ нийитидә әмәс, бәлки тинчлиқ һәрикити билән, йәни җай - җайларда тинчлиқни сақлаш, булаңчилиқ вә қарақчилиқларни бесиш, милйонлиған аһалини қутқузуш мәқситидә келидиғанлиқини пәрәз қилған.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.