Алмутада шәрқий түркистан җумһурийәтлирини хатириләш мурасими өткүзүлди

19-Ноябирда алмута шәһириниң султанқорған мәһәллисидики “арзум” ресторанида 1933-йили қурулған шәрқий түркистан ислам җумһурийитиниң 84 йиллиқи вә 1944-йили қурулған шәрқий түркистан җумһурийитиниң 73 йиллиқи мунасивити билән хатириләш мурасими болуп өтти. Униңға алмута шәһири вә наһийиләрдики юрт-җамаәтчилик вәкиллиридин болуп 150тин ошуқ адәм қатнашти.

Мәзкур паалийәт дуня уйғур қурултийиниң йеңидин сайланған иҗраий комитети рәисиниң орунбасари әркин әхмәтофниң риясәтчиликидә өтти. Алди билән диний зат муһәммәтҗан һаҗим азадлиқ вә әркинлик үчүн қурбан болғанларға атап қуран оқуди. 1933-Вә 1944-йиллири қурулған җумһурийәтләр һәққидә яш паалийәтчиләрниң бири илшат иминоф доклат қилди. Илшат иминоф шәрқий түркистан ислам җумһурийитиниң дөләт сүпитидә шәкиллинип, униң тәрипидики һөкүмәт органлири вәзипилириниң хәлқниң еһтияҗлирини толуқ қанаәтләндүрүшкә қаритилғанлиқини көрсәтти. 

Андин сөзгә чиққан сиясәтшунас қәһриман ғоҗамбәрди хитай даирилириниң уйғур елидә елип бериватқан сиясий, миллий вә диний бесими һәм чәклимилириниң бүгүнки күнгичә давам қилип келиватқанлиқи, уйғур елидә қурулған җумһурийәтләрниң асасий мәқситиниң әнә шу зулумни тохтитишқа, мәмликәт мустәқиллиқини тикләшкә қаритилғанлиқи, уйғур миллий азадлиқ һәрикитидики утуқлар вә әвәтилгән хаталиқлар һәққидә тохталди.

Қ. Ғоҗамбәрди өткән әсирниң 30-йиллири йүз бәргән уйғурларниң азадлиқ һәрикитидә көплигән илғар пикирлик шәхсләрниң, қоманданларниң йетилип чиққанлиқини, шуларниң бири сабит дамолла болуп, униң йетәкчиликидә шәрқий түркистан ислам җумһурийитиниң қурулғанлиқини оттуриға қойди. Униң пикричә, шу вақитта мусулман дунясида тунҗи қетим ислам җумһурийити қурулған болсиму, әмма у совет иттипақиниң һәрбий күчи билән йоқитилған иди. Қ. Ғоҗамбәрди 1944-йили қурулған шәрқий түркистан җумһурийитиниң тарихий әһмийитини алаһидә тәкитлиди.

Мәлуматларға қариғанда, 1950-йиллардин тартип хитай даирилири йүргүзгән сиясий тәқибләшләр җәрянда миңлиған шәрқий түркистан җумһурийитиниң дөләт вә җәмийәт әрбаблири, миллий армийә офитсерлири, җәңчилири, зиялийлар түрмиләрдә азаб чәкти, әмгәк лагерлириға паланди. Шуларниң көпчилики 50-вә 60-йиллири қазақистан қатарлиқ оттура асия җумһурийәтлиригә көчүп чиқип маканлашти. Уларниң арисида абдуруп мәхсум, зунун тейипоф, ғени батур, зия сәмәди, мәсимҗан зулпиқароф, батур әршидиноф қатарлиқ көплигән шәхсләр болди.

Болупму қазақистан мустәқиллиқ алғандин кейин, йәни өткән әсирниң 90-йиллиридин башлап бу йәрдики уйғурлар әнә шу шәрқий түркистан җумһурийәтлирини хатириләш паалийәтлирини өткүзүшкә башлиди. Һәр йили алмута шәһири һәм униң әтрапидики мәһәллиләрдин, йирақ йезилардин кәлгән вәкилләр бир йәргә җәм болуп, һөкүмәт қурған әрбабларни, миллий армийидә хизмәт қилған офитсер вә җәңчиләрни, шәрқий түркистан җумһурийитиниң һәр хил һөкүмәт органлирида ишлигән шәхсләрни тәбрикләшни әнәнигә айландурған иди. Һазир шу вәқә қатнашқучилириниң сани барғансери азийиватқан болсиму, кейинки әвладлар вәкиллири, болупму яшлар бу ишни йәниму давам қилип кәлмәктә.