Siyasiy közetküchi memet toxti ependi amérika bilen xitayning térrorluqqa qarshi söhbiti heqqide toxtaldi

Xitayning sherqi türkistan islam herikitige qarshi amérika tereptin yardem telep qilishi we amérikining xitay terepke térrorluqqa qarshi turghanda awwal mesilining yiltizini hel qilishni otturigha qoyushi Uyghur weziyitini közetküchilerning diqqitini tartti. Bügün bu heqte radiyomizda pikir bayan qilghan siyasiy közetküchi memet toxti ependi, ikki terepning térrorluqqa qarshi söhbitide otturigha qoyulghan bu pikir we tekliplerde ipadilen'gen pozitsiye we bir - birige bérilgen signallar heqqide mulahize élip bardi.

Memet ependining qarishiche, bu qétimqi söhbette xitay amérikidin sherqi türkistan islam herikitige qarshi yardem telep qilish arqiliq Uyghurlargha qarita élip bériwatqan basturushini toghra chüshinishini telep qildi, amérika mesilining yiltizi xitayning milletler siyasiti ikenlikini körsitip, Uyghur mesiliside xitayning basturush siyasitini qollimaydighanliqini ashkara ipadilidi. Memet toxti ependi yene, amérikining bu positsiyesining bush dewridin tartip asasen özgermigenlikini eskertti.

So'al: 4 - awghust küni béyjingda ötküzülgen amérika bilen xitayning térrorluqqa qarshi söhbitide, amérika terep xitayning térrorluqqa qarshi turushta tedbirni etrapliq élishni we mesilini yiltizidin hel qilishini tewsiye qilghan. Sizche, bu teklipte ipadiliniwatqini qandaq bir pozitsiye, bériliwatqini qandaq bir signal?

Jawab: amérikning bu pikri, xitayning sherqi türkistanda térrorluqqa qarshi turush namida élip bériwatqan Uyghurlarni qattiq basturush herikitini eyibleshtur؛ yeni amérika bu teklipi arqiliq “Mesilisining yiltizi séning siyasitingde, séning térrorluqqa qarshi herikitingni qollimaymiz” dégendinla ibaret, diplomatik til bilen déyilgen mezkur teklipning ammibap terjimisi shu.

So'al: amérika mesilining yiltizi süpitide, Uyghurlarning söz erkinliki we diniy erkinlik hoquqigha képillik qilinishi, térrorchilar bar dep qaralghan jaylardiki ammining naraziliq keypiyatini yoqitishni tilgha alghan, amérikinin'g mesilini bu qeder konkrét otturigha qoyalishidiki seweb néme?

Jawab: chünki amérikining alaqidar tarmaqlirining yéqinqi yillardin béri Uyghur weziyitige alaqidar toplighan köpligen melumatliri, élan qilghan doklatliri, qisiqisi yéterlik pakitliri bar, sherqi türkistanda yüz bériwatqan, xitay térrorluq dep eyiblewatqan weqelerning heqiqiy sewebliri heqqide yéterlik melumati bar. Shunga amérika xitayning atalmish térrorchilargha emes, pütün Uyghur millitige zerbe bériwatqanliqini bilidu.

So'al: déginingizdek, xitay yillardin béri milliy qarshiliq heriketlirini eyibligende “Bu az sandiki bir ochum kishilerning naraziliq herikiti” dep chüshendürgen we ularning Uyghur xelqighe wekillik qilalmaydighanliqini, Uyghur xelqining xitay dölitidin memnun ikenlikini ilgiri sürgen, amérikining yuqiriqi bayanidin qarshilashquchilarni Uyghurlargha wekillik qilalaydu dep tonughanliq dep chüshinishke bolamdu?

Jawab: elwette bolidu, chünki emeliyetmu shu. Xitay shu qeder qattiq basturush élip bériwatqan weziyette sherqi türkistanning hemme jaylirida arqa - arqidin qarshiliq heriketlirining bolushi, axiri üzülmesliki, bu heriketning arqisida bir jama'et pikri, xelqning iradisi we arzusi barliqining éniq ispati.

So'al: undaqta, amérikining bu pozitsiyesini, Uyghurlarning xitay hakimiyitige qarshi élip bériwatqan heriketlirini toghra chüshinishi yaki qollishi dep chüshinishke bolamdu?

Jawab: amérikining bu jehettiki meydani bashtin - axir éniq we asasen oxshash bolup keldi. Bush hökümiti dewridimu prézidént bush xitayning xelq'ara térrorluqqa qarshi heriketni az sanliq milletlerning heq - hoquqini depsende qilish meqsitide süy'istimal qilishqa bolmaydighanliqini eskertken, yeni yüz bergen qarshiliq heriketlirini zulumgha qarshi heriket dep tonup kelgen pozitsiyesi éniq.

So'al: xitay terep sherqi türkistan islam herikitige qarshi amérikidin yardem telep qilishta, rastinla xitay terep hés qilghan belgilik bir xewp - xeter barmu?

Jawab: xitayning eng awwal özini qurban körsitip sherqi türkistandiki qanliq basturushigha chapan yépish tirishchanliqi burundin mewjut, yéqinqi yillardin buyan xelqaradiki radikal teshkilatlarning xitaygha qarshi bayanatliri؛ mezkur teshkilatlargha qétildi dep qaralghan Uyghurlarning shu teshkilatlarda belgilik mertiwe we küchke érishkenliki heqqidiki xewerler xitayni chöchütken bolushi mumkin؛ démisimu iqtisadi we siyasiy muqimliq jehette chong mesle chiqiwatqan xitayning bügünki weziyitide sirttin kélidighan herqandaq bir zerbe herikiti chong tesirlerni peyda qilishi mumkin.

So'al: xitay - amérika térrorluqqa qarshi hemkarliq söhbiti bu nöwet ikkinchi qétimliqi, üchinchi qétimliqining muwapiq bir waqitta ötküzilidighanliqi xewer qiliniwatidu, sizche, amérikining xitay terep bilen bu söhbetni ötküzüshtiki éhtiyaji we kütiwatqini néme?

Jawab: amérikining iraq, irandin tartip tinch okyandiki menpe'etlirige qeder köpligen xelq'arawiy mesililerde xitay bilen hemkarlishishqa éhtiyaji bar, uning üstige xitayning iqtisadining chöküshimu amérika we yawropa iqtisadigha tesir körsitidu, emma shunisi éniqki, amérikining xitay terep bilen térrorluq mesiliside söhbet ötküzüshi hergiz xitayning térrorluq ölchimini qobul qilghan, jömlidin Uyghur mesiliside xitay bilen bir meydanda turghanliqtin dérek bermeydu, amérikining bu qétimqi söhbette bildürgen pozitsiyesimu buning eng yéngi bir ispati.