Ilham toxti yawrupa parlaméntida saxarof mukapati namzatliqigha tallandi

Ilham toxti ependi léksiyige kirishtin burun sirtni közetmekte. 2010-Yili 12-iyun béyjingda.

15 - Sintebir yawrupa parlaméntining qararigha bina'en, xitay türmisidiki Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxtining saxarof mukapatigha namzat qilip tallan'ghanliqi jakarlandi.

Ilham toxti guruppisining mes'ulliridin enwerjan ependining bügün yawrupa parlaméntidin bergen melumatigha asaslan'ghanda, 15 - sintebir küni türmidiki öktichi Uyghur ziyaliysi ilham toxtining saxarof mukapati namzatliqigha tallan'ghan 4 shexs qataridin orun alghanliqi yawrupa parlaménti teripidin jakarlan'ghan.

Melumki, xitay merkizi milletler uniwérsitétining proféssori, Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxti xitay paytexti béyjingda turup Uyghurlarning kishilik heq - hoquqi toghrisida pikir bayan qilghan we xitay hökümitining milliy siyasitini eyibligenliki seweblik 2014 - yili 1 - ayning 15 - küni tutqun qilinip, shu yili 23 - séntebir ürümchide “Bölgünchilik” jinayiti bilen eyiblinip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi. Shundin buyan xitay türmiside yétiwatqan ilham toxtigha xelq'aradiki bir qisim kishilik hoquq teshkilatliri we Uyghur siyasiy aktipliri ige chiqip, ilham toxtining erkinlikke érishishi yolida türlük shekillerde mujadile qilip kelmekte idi.

Ilham toxti guruppisining mes'ulliridin gérmaniyediki siyasiy erbab enwerjan we firansiyediki kishilik hoquq pa'aliyetchisi, xitayshunas mari xolizman xanimlar 15 - sintebir bélgiye paytexti biryusséldiki yawrupa parlaméntigha bérip, parlaméntning saxarof mukapati namzatlirini élan qilish murasimigha qatnashqan. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan enwerjan ependi, ilham toxtining bu mukapatqa namzat körsitilgenliki munasiwiti bilen ilham toxtini we Uyghur millitini tebriklidi.

Firansiyelik kishilik hoquq pa'aliyetchisi, ilham toxti guruppisining aktipliridin mari xolizman xanimmu ziyaritimizni qobul qilip, ilham toxtining saxarof mukapatigha namzat körsitilgenlikidin söyün'genlikini izhar qildi. U mundaq deydu: “Bu xewerdin biz intayin söyünduq. Saxarof mukapatining menisimu idiye erkinlikidin ibaret. Tallan'ghan bashqa namzatlargha qarighanda, ilham toxtining bu makapatqa eng layiq namzatliqi melum bolmaqta. Biz buni omumiy ghelibe dep qarimaymiz. 10 - Ayning axiri kimning bu mukapatqa érishidighanliqi melum bolidu. Semimiylik bilen éyitqanda, buni biz kichik bir netije hésablisaq bolidu. Bizni xushal qilidighini, yawrupa parlaméntining millet wekilliri ilham toxtini tonidi. Uni bek chüshinip ketmisimu, ilham toxtining bu mukapatqa namzat bolghanliqi sewebi bilen uning kim bolghanliqini, néme ishlarni qilghanliqini bildi we Uyghurlarni chüshinishke bashlidi. Bizning aldimizda qilidighan yene nurghun xizmetlirimiz bar.”

Melum bolghinidek, ilham toxti guruppisi 2016 - yili 26 - april bérlinda resmiy qurulghanliqini jakarlighan kishilik hoquq teshkilati bolup, bu teshkilat may ayliri yawrupa parlaméntida ilham toxti heqqide mexsus yighin chaqirghan. Ilham toxti guruppisining mexsiti, qamaqtiki ilham toxtini yawrupa birlikining kishilik hoquq jehettiki aliy mukapati bolghan saxarof mukapatigha érishtürüsh we ilham toxtining erkinliki yolida térishchanliq körsitishtin ibaret bolup kelmekte idi.

Enwerjan ependi ilham toxtining saxarof mukapati namzatliqigha na'il bolghinidin köp hayajanlan'ghanliqini, buni ilham toxti guruppisining tunji netijisi dep qarashqa bolidighanliqini tilgha aldi. Mari xolizman xanim bolsa, ilham toxtini bu mukapatqa namzat körsitish üchün b d t we yawrupa parlaméntigha köp qétim qatrighanliqini, az - tola bedel töligenlikini eskertti. U mundaq deydu: “Biz bu netijidin heqiqetenmu shatlanduq hem ghururlanduq. Elwettiki, buning üchün az - tola bedelmu töliduq. Köp qétim b d t kishilik hoquq kéngishige we yawrupa parlaméntigha bérip, köpligen kishilerge xizmet ishliduq. Teliyimizge, bizning pikirlirimizni anglighan kishilerning hemmisila dégüdek ilham toxtini himaye qilidighanliqini bildürüshti. Yawrupa parlaméntidiki bir qisim millet wekilliri özlikidin parlaméntta ilham toxtining teshwiqatini qanat yaydurdi. Axirqi ghelibe üchün yene bedel tölishimizge toghra kélidu.”

Bu qétimqi saxarof mukapati namzatliqigha ilham toxti, jan dündar, mustafa jemilof we nadi'a murad qatarliq 4 kishi tallan'ghan bolup, 10 - ayning axiriliri axiriqi bir mukapat sahibining ismi resmiy élan qilinidiken.

Erkin asiya radiyosi xitayche qanilining 16 - sintebir bu heqte élan qilin'ghan xewirige asaslan'ghanda, saxarof mukapatining sahibi, xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi xujya muxbirning ziyaritini qobul qilghanda mundaq deydu: “Addiy bir puqraliq salahiyitim bilen, 2008 - yilliq saxarof mukapatining sahibi bolush süpitim bilen éytsam, eger pütün xitay tewesini axtursa, ismini atashqa layaqiti yétidighan, saxarof mukapatigha érishsishke salahiyiti toshidighanlarning birinchisi ilham toxtidur. Shuning bilen birge, ilham toxti xitay kommunist hakimiyitining közige qadalghan miq idi, Uyghur millitining wijdani idi, shu seweblikmu u eng qattiq jazalandi. U wekillik qilghan millet qulluqning xorluqlirigha uchrighandin sirt, cheksiz nepretke tolghan we qanlargha milen'gen. Bu weswese ishikining achquchi, ilham toxtining erkinlikidur. Uning bu mukapati yawrupaning qimmet qarishigha wekillik qilidighan millet wekillirining saylimi bilen belgilen'gen. Chünki, ilham toxtining u yerde alahide orni bar. Xitay da'irilirimu bu mukapatning nerqini bilidu, bu mukapat birsige bérilgen bolsa, bu adem wekillik qilghan kishilik hoquq sahesidiki mesililerningmu diqqetni tartidighanliqini bilidu. Bularning xitay hökümitige bolghan bésimi intayin zor bolidu. Xitay hökümiti bu sewebtin bir qisim yawrupa parlaméntining millet wekillirige bésim ishlitishi mumkin.”