Mexsus sehipe yazghuchi bryan walsh: néfit üchün tökülüwatqan qan

In'gliz tilidiki tayim(TIME) zhurnilining muqawisi.

In'gliz tilidiki tayim zhurnilining tokyodiki mexsus sehipe yazghuchisi bryan walsh yéqinda mezkur zhurnalda “Néfit üchün tökülüwatqan qan” namliq maqalisini élan qilghan.

Maqalide aptor néfit döliti iraqtiki ichki toqunush sewebidin sansizlighan insanlarning bigunah ölüp kétiwatqanliqini, boluwatqan toqunushning asasliq meqsiti yenila néfit talishish kürishi ikenlikini bayan qilghan.

Bryan maqaliside, 6-ayning 19-küni amérika aqsaray élan qilghan bayanatida prézidént barak obama barliq wasitilerni qollinip iraq we süriyediki ichki toqunushlargha baldurraq xatime bérishke tirishidighanliqini, özlirining ottura sherqni qaplap ketken jihad herikitidin endishe qiliwatqanliqini bildürüsh bilen birge, bu xil toqunushlarda ölüp kétiwatqan bigunah insanlargha hésdashliqini bildüridighanliqini ipadiligen bolsimu, emma sözining axirida yenila biz iraqning néfitige éhtiyajliq dégenlikini tekitligen.

U maqalide künige üch milyon tung néfit bilen xelq'ara néfit bazirini teminlewatqan iraqning iraqtiki radikal küchlerning qarshiliq herikitining ewj élishi bilen néfit pishshiqlap ishlepchiqirishi tosqunluqqa uchrap, toqquz aydin buyan néfit bahasi eng yuqiri pellige kötürülüp 6-ayning 23-küni bir tung néfitning bahasi 115 dollargha chiqqanliqini, iraqtiki asasliq néfit bazisi bolghan bayji shehirining urushi oti ichide qalghanliqini bildürgen.

Bryanning bildürüshiche, paytext baghdatning sirtidiki barliq xelq'araliq chong néfit ishlepchiqirish merkezliri alliqachan sünniy mezhipidiki eskiri küchlerning qoligha ötüp ketken. Iraqning jenubidiki shi'elerning qolida bolsa peqetla hökümet ishlirigha a'it eslihe we binalarla qalghan.

Maqalide, dunyaning néfitke bolghan éhtiyaji üzlüksiz éshiwatqan bügünki künde eger iraqtiki ichki toqunushqa baldurraq xatime bérilmigende, amérika qatarliq iraqtin köplep néfit import qilidighan döletlerning énérgiye tereqqiyati tosalghulargha uchrash bilen birge, hazirqi herbir tung néfit bahasigha yene 40 dollar qoshulush éhtimalliqining yuqiriliqi ilgiri sürülgen.

Bryanning qarishiche, eger amérika iraqtiki ichki urushqa tizdin qol tiqmisa, nawada paytext baghdat radikal sünniy qoshunlirining qoligha ötüp ketse, u chaghda iraqning néfit pishshiqlap ishlepchiqirishila emes, belki amérikining kelgüsi énérgiyesigimu zor tesiri bolidiken shundaqla iraqtiki ichki urush dawamlishiwéridighan bolsa, buning tesiri yalghuz ottura sherqqila bolup qalmastin, belki dunya iqtisadighimu zor tesir körsitidiken.

Xelq'arada néfit bahasining tizdin yuqiri örlishining yaponiye iqtisadigha körsetken tesir heqqide toxtalghan qanunshunas yamagajo ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi:
-Hazir yaponiyede mayning bahasi tarixta körülmigen derijide örlep ketti. Eger may bahasi mushundaq örlewéridighan bolsa bu abé hökümitining iqtisadigha zor tesir körsitidu dep oylaymen.

Maqalide déyilishiche, iraqning 96% xam néfit bayliqi bar bolup, xelq'ara énérgiye menbesi merkizi pilanida, baghdattin 2014-yiligha qeder hazir künige pishshiqlap ishlewatqan üch milyon üch yüz ming tung néfitke yene bir milyon töt yüz ming tung néfitni qoshup ishleshni telep qilghan bolup, eger iraqning weziyiti normallashmisa bu pilan emelge éshish emes, belki néfit bahasi üzlüksiz örlep méngish xewpi körülidiken.

Bryanning bildürüshiche, xelq'ara néfit baziri iraqning köplep néfit pishshiqlap ishlepchiqirishigha éhtiyajliq bolsimu, emma iraqtiki radikal küchlerning urushi dawamida köpligen éghir tiptiki néfit pishshiqlap ishlesh esliheliri buzghunchiliqqa uchrap, hazir iraqning néfit pishshiqlap ishlepchiqirishi künidin-kün'ge töwenlep mangghan. Eger bu xil xil ichki weziyet tüzelmise 2019-yiligha qeder eslide ishlepchiqiriwatqan néfit tung sani eslidiki sanining yérimigha chüshüp qilish éhtimalliqi yuqiriken.

Maqalide yene, iraqning mosul shehiridiki kürtlerning shu yerdiki néfit bazilirini qoralliq mudapi'e qiliwatqanliqimu bildürülgen.

Iraqtiki kürtler mesilisi heqqide özining qarashlirini bildürgen yamagajo bu heqte toxtilip: “Iraqtiki kürt aptonom rayoni öz teghdirini özi belgilesh heqqidiki xelq'ara qanun boyiche özlirining musteqil dölitini qurush üchün ilgiridin tartipla bu mesilini anglitip kéliwatidu. Bu, iraqtiki uzundin buyan hel qilinmighan milletler mesilisi” dédi.

Bryanning hazirqi iraq weziyitini tehlil qilishiche, eger iraqtiki shiddet bilen élip bériliwatqan toqunush we qan töküsh üzlüksiz dawamlishiwéridighan bolsa, xam néfitning bahasi mölcherligüsiz derijide yene örleydiken.

Mexsus sehipe yazghuchisi bryanning qarishiche, iraqtiki ichki toqunush diniy mezhep urushidek körünsimu, emeliyette néfit üchün élip bériliwatqan küresh we néfit üchün tökülüwatqan qan iken.

Iraqning nöwettiki weziyiti heqqide toxtalghan yamagajo bu mesile heqqide pikir bayan qilip: “Iraqning hazirqi hökümiti xelqni bashqurush küchige ige emes, xelq bu hakimiyetni chet'el küchliri qurghan hakimiyet dep qaraydu. Shunga bu hökümetni tarqitiwétip, xelqning rayi boyiche yéngidin hökümet qurush we saylam élip bérish kérek dep oylaymen” dédi.