Adalet we tereqqiyat partiyesi: “Xitay hökümiti közetküchilerni sherqiy türkistan'gha kirishke ruxset qilsun”

16 Yildin buyan türkiyede hakimiyet béshida turuwatqan adalet we tereqqiyat partiyesi mu'awin re'isi we bayanatchisi ömer chelik ependi 11-féwral küni axshimi muxbirlargha bayanat bérip, xitayning Uyghur we bashqa milletlerge élip bériwatqan siyasitini qobul qilalmaydighanliqini, ikki dölet otturisidiki jiddiylikni azaytish üchün közetküchilerning sherqiy türkistan'gha bérishigha ruxset qilishi kéreklikini tekitlidi.

U, adalet we tereqqiyat partiyesining partiye rehberliri yighini axirlashqandin kéyin, mezkur yighinda muzakire qilin'ghan mesililer toghrisida muxbirlargha bergen bayanatida, uzundin béri Uyghur mesilisini közitip kéliwatqanliqini, hazir bu mesilining partiyesining küntertipidiki nazuk mesililerdin birige aylan'ghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Hörmetlik muxbirlar kéyinki künlerdiki eng nazuk mesililerdin biri Uyghur rayonidiki Uyghur we bashqa barliq musulman xelqlerge xitay élip bériwatqan insan heq we hoquqliri depsendichilikidur. Hemminglargha melum bolghinidek, xitay 2017-yili 10-ayda barliq dinlarni we diniy étiqadlarni xitaylashturush siyasitini yolgha qoyghanliqini jakarlidi. Barliq dinlarni we diniy étiqadlarni xitaylashturush siyasitining bir assimilyatsiye siyasiti ikenlikini her da'im otturigha qoyduq. U, yerde Uyghurlargha we bashqa musulmanlargha qarita xitayning assimilyatsiye siyasiti élip bériwatqanliqi hemmimizge melum”.

Ömer chelik ependi bayanatida “Lagér mesilisi” toghrisida toxtilip mundaq dédi: “U yerde birleshken döletler teshkilati we bashqa xelq'ara teshkilatlar teripidin otturigha qoyuluwatqan ‛jaza lagérliri‚ mesilisi bar. Bu heqte xitay her xil bayanatlarni bériwatidu, tünügün sherqiy türkistanliq tonulghan naxshichi abduréhim héyitning wapat bolghanliqi toghrisidiki xewerning tarqitilishi bilen birlikte jaza lagérliri mesilisi yene bir qétim küntertipke keldi. Xitay hökümiti abduréhim héyitning ölmigenliki toghrisida 25 sékuntluq bir widiyo tarqatti. Emma hazir iz-dériki yoq nurghun adem bar. Bularning ichide alimlar, sen'etchiler, sherqiy türkistanliq muhim jama'et erbabliri bar. Bularning qeyerde ikenliki namelum. Yene bir mesile her bir sherqiy türkistanliqning öyige birdin xitay yerleshtürüwatqanliqi toghrisida xewerler kéliwatidu”.

Ömer chelik ependining 11-féwral axshimidiki bayanati dölet téléwiziyesi teripidin neq meydandin tarqitildi. U, bayanatida xitayning sherqiy türkistan'gha közetküchilerning kirishige ruxset qilishi kéreklikini bayan qilip mundaq dédi: “Xitay bularning hemmisini chüshendürüp bérishi kérek. U yerde boluwatqanlar heqqide toghra melumat bérilse ikki dölet otturisidiki jiddiylikmu pesiyidu. Xitayning zémin pütünlükige hörmet qilimiz. Her da'im buni tekitlep kéliwatimiz. Xitayning Uyghurlarni xalighanche tutqun qilishi, bir milyondin artuq Uyghur türkini tutup jaza lagérlirigha we türmilerge tashlishining qanuniy emeslikini tekitlimekchimen. Nurghun ziyaliy, jama'et erbabi, sen'etchilerning lagér we türmilerge tashlan'ghanliqi toghrisida xewerler bar. Shunga eng toghrisi xitayning sherqiy türkistan'gha közetküchi we muxbirlarning bérishigha ruxset qilishi we heqiqiy weziyet otturigha chiqirilishi kérek. 21-Esirde jaza lagérliri toghrisida toxtilish epsuslinarliq bir ish. Xitay hökümiti bularning ‛terbiyelesh merkizi‚ ikenlikini ilgiri sürüwatidu, undaq iken buni dunyagha körsitishi kérek. Shunga biz sherqiy türkistandiki insan heq we hoquqliri depsendichiliki bizni ensizlikke séliwatqanliqini, sherqiy türkistandiki insan heq we hoquqliri depsendichilikini yéqindin közitiwatqanliqimizni tekitlimekchimen”.

“Jaza lagérliri” mesilisi gherb elliride küntertipke kélishke bashlighandin kéyin türkiye hökümitining sükütte turuwélishi türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri, öktichi partiyeler we ammiwi teshkilatlarning naraziliqigha uchrighan idi. Kech qalghan bolsimu türkiye tashqi ishlar ministirliqi bilen hakimiyet béshidiki adalet we tereqqiyat partiyesining xitayni eyiblep bayanat élan qilishigha öktichi partiyeler qandaq qaraydu? bu heqte köz qarishini igilesh üchün izchil halda Uyghur mesilisini türkiye parlaméntida otturigha qoyup kéliwatqan “Iyi”, yeni yaxshi partiyesi parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq. U, mundaq dédi: “Türkiye tashqi ishlar ministirliqining bu heqte bayanat élan qilishi yaxshi ilgirilesh. Biz bu mesilini parlaméntta köp qétim otturigha qoyduq. Hetta men parlaméntta sözligen sözümde néme üchün tashqi ishlar ministirliqi xitaygha inkas qayturmaydu? néme üchün hökümet inkas qayturmaydu? dölet re'isi néme üchün gep qilmaydu?, hökümet xitay bilen munasiwitim buzulup kétidu dep inkas qayturalmisa, parlamént bir nerse désun dep teklip berdim. Türkiyening bu mesilide sükütini buzushi yaxshi ilgirilesh”.

Fahrettin yoqush ependi “Jaza lagérliri” mesilisining türkiye parlaménti insan heqliri komissiyesining xizmet küntertipige élin'ghanliqini, yéqinda bu heqte yighin chaqirilidighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Men insan heqliri komissiyesining ezasi. Men sherqiy türkistandiki insan heqliri mesilisining küntertipke élinishi toghrisida iltimas sun'ghan idim, testiqlandi. Yéqinda türkiye parlaménti insan heqliri komissiyeside sherqiy türkistandiki insan heqliri depsendichiliki toghrisida mexsus muzakire élip bérilmaqchi”.

Türkiye hökümiti xitay bilen bolghan munasiwitini yaxshilash siyasiti élip bériwatqan bügünki künde türkiye tashqi ishlar ministirliqi bilen 16 yildin buyan türkiyeni bashquruwatqan adalet we tereqqiyat partiyesi xitayni qattiq eyiblep bayanat élan qilishi türkiye-xitay munasiwitige qandaq tesir körsiter? türkiyening pozitsiyesi mushundaq dawam qilarmu? bu heqtiki so'alimizgha jawab bergen sherqiy türkistan weqpining sabiq re'isi hamit göktürk ependi xitayning 2000-yilidin tartip köp wedilerni bergen bolsimu, wedilirini emeliyleshtürmigenlikini, tijarettimu türkiyening ziyan tartiwatqanliqini, ikki dölet otturisidiki munasiwetning bundin kéyinmu rawan bolmaydighanliqini ilgiri sürdi.

9-Féwral küni türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanat élan qilip, xitayni jaza lagérlirini taqashqa chaqirghandin kéyin, 11-féwral küni xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi söz qilip, türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisining pozitsiyesi “Nahayiti qebih” dep eyiblesh bilen xitayning türkiyening bayanatigha qattiq qarshi turidighanliqini bildürgen idi.