Obama: amérika - yaponiye tinchliq kélishimliri men tughulmastila tüzülgen

Amérika prézidénti barak obama 23 - apréldin bashlap yaponiyede élip bériwatqan ziyaritining ikkinchi künide, ikki dölet rehberliri öz - ara söhbet ötküzgendin kéyin 24 - aprél chüshtin kéyin tokyoda ötküzülgen muxbirlarni kütüwélish yighinida barak obamaning sénkaku arili mesilisi heqqide muxbirlargha bergen bayanati yapon metbu'atlirining nahayiti yuqiri bahasigha we yapon xelqining alqishigha érishken.

Yaponiyedin chiqidighan nopuzluq gézitlerdin asahi shimbun gézitining 24 - aprél sanida élan qilin'ghan “Xitaygha bolghan qarshiliq hemkarliqida ikki döletning qarishi oxshash emes” serlewhilik maqalide déyilishiche, yaponiye bash weziri shinzo abéning xitaygha bolghan qarshiliqi küchlük bolsimu, emma amérika prézidénti barak obamaning perqliq bolup, bu qétimqi uning asiya ellirige qilghan ziyariti asiyani iqtsadi we herbiy jehettin öz kontrolluqigha élish shundaqla xitayni özige boysundurushni meqset qilghanliqi algha sürülgen.

Asahi shimbun gézitide bayan qilinishiche yaponiyede ziyarette boluwatqan obama muxbirlargha qilghan sözide “ Döletler kichik we yaki chong bolushtin qet'iynezer choqum xelq'ara qa'idilerge boysunushi kérek” dégen. U sözide yene “Sénkaku arilini amérika bilen yaponiye birlikte qoghdaydu” dep tekitligen. Obamaning bu sözliri heqqide gézitte:“Obamaning bu sözliri xitayni xelq'ara qa'ide - nizamlargha emel qilip, sénkaku arili mesilisini hel qilishta hemkarlishishqa dewet qilghanliqi” dep baha bérilgen.

Obamaning sénkaku arili mesilisi toghrisidiki barliq qarashlirini shinzo abéning qizghinliq bilen qobul qilghanliqi maqalide alahide tilgha élip ötülgen.

Maqalide éytilishiche, yaponiye bash weziri abé 24 - aprél muxbirlargha bergen bayanatida؛“Biz bezi mesililerde öz aldimizgha xas bezi bir yéngi qa'idilerni belgileymiz. Bu dégenlikim, her bir döletning öz aldigha musteqil qimmet qarishi bolidu dégenliktur” dep tekitligen. Közetküchilerning qarishiche, abéning bu sözi xitaygha qaritilip éytilghanliqi sewebidin, shu küni xitay tashqi ishlar bayanatchisi ching gang abéning sözige derhal inkas qayturup: “Xitayning amérika bilen yaponiye arisida tüzülgen bu kélishimlerge qarshi turidighanliqi” ni we shundaqla “Bu ikki dölet shirikchilik soghuq urush dewridiki hemkarliqlargha oxshaydu” dégen. Ching gang sözide yene:“Bu xildiki hemkarliqlar üchinchi bir döletke qaritilmasliqi kérek” dégen.

24 - Aprél shinzo abé tokyoda muxbirlargha bergen bayanatida xitay heqqide toxtilip:“ Biz shuni qarar qilduqki, kimki öz küchige tayinip ri'alliqni özgertmekchi bolsa, biz uninggha qet'iy qarshi turimiz” dégen. Obama bolsa muxbirlargha bergen bayanatida, xitayni mesilini tinchliq bilen hel qilishqa chaqiridighanliqini bildürgen.

Obama bilen abéning söhbitidin kéyin, xitayning ikki dölet rehberlirining sözlirige derhal inkas qayturup öz naraziliqini bildürgenliki heqqide toxtalghan xitay - yapon munasiwetliri musteqil tetqiqatchisi noriko xanim ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Méningche, xitay döliti obama bilen abéning arisida élip bérilghan söhbetlerdiki sénkaku ariligha da'ir mezmunlargha qarshi halda sénkakugha bolghan hujumini téximu kücheytishi mumkin. Men ikki dölet otturisidiki munasiwet nacharlishishi éhtimalliqqa yéqin dep qaraymen.”

Yomi'uri shimbun gézitining 24 - apréldiki sanida élan qilin'ghan “Sénkaku arilini qoghdash mesiliside amérika - yaponiye hemkarliqining bayanati ochuq boldi” mawzuluq maqaliside amérika - yaponiye hemkarliqining téximu kücheygenliki, ikki dölet rehberlirining söhbitidin kéyin obamaning muxbirlargha bergen bayanatida, ilgiri amérika bilen yaponiye arisida tüzülgen tinchliq kélishimining beshinchi maddisigha asasen sénkaku arilining amérika teripidin qoghdilidighanliqini bildürgenliki bayan qilghan.

“Nippon ké'ezay gézitining 24 - apréldiki sanida “ Yaponiye - xitay munasiwiti ilgiri sürülushi kérek” mawzuluq maqalide yaponiyede ziyarette boluwatqan amérika prézidénti barak obamaning yaponiye hökümitini xitay bilen bolghan diplomatik munasiwitini ilgiri sürüshke chaqirghanliqi bildürülgen.

Yaponiyidin chiqidighan “Nishi nippon géziti” ning 24 - apréldiki sanida obamaning sénkaku arili heqqide éytqan sözlirige alahide orun bérilgen bolup, obama sözide sénkaku arilining amérika - yaponiye hemkarliqida birlikte qoghdilidighanliqini, xitayning sénkaku arilining tarixtin béri yaponiyening igidarchiliqida bolup kéliwatqan aral ikenlikini étirap qilip, tarixni özgertishke tirishmasliqini we mesilini tinch yol bilen hel qilishqa chaqiridighanliqini bildürgenliki otturigha qoyulghan.

Maqalide körsitilishiche, amérika prézidénti barak obama 24 - aprél tokyoda muxbirlargha bergen bayanatida sénkaku arilini qoghdashtiki amérika - yaponiye hemkarliqi heqqide toxtilip:“ Amérika - yaponiye tinchliq kélishimliri men tughulmastila tüzülgen” dégen.