پاكىستان ئىستىخباراتى ئۆمەر ئۇيغۇر ۋەخپىسىنى ھىندىستاندا ئۇيغۇر ئانا تىل مەكتىپى قۇرۇش پىلانىدىن توسقان

مۇخبىرىمىز ئەركىن
2015.11.27
omer-wexpi-pakistan.jpg پاكىستاندىكى ئۆمەر ۋاخپى
Photo: RFA

ئۆمەر خان ئەپەندى ئەسلى ھىندىستانغا بېرىپ، ھىندىستاننىڭ جامۇ كەشمىر رايونىدىكى سېرىناگار شەھىرىدە ئولتۇرۇشلۇق ئۇيغۇرلارغا ئانا تىل مەكتىپى قۇرۇشنى پىلانلاپ ھىندىستانغا ماڭغان. ئەمما پاكىستان مۇشتەرەك ئىستىخبارات ئىدارىسى (ISI) ئۇنىڭ ھىندىستانغا بېرىپ، مەكتەپ ئېچىشىغا يول قويمىغان.

پاكىستان ئىستىخباراتى بۇنىڭ سەۋەبىگە تولۇق چۈشەنچە بەرمىگەن بولسىمۇ، ئەمما ۋەخپە رەئىسى ئۆمەر خان ئەپەندى بۇنىڭغا خىتاي ئەلچىخانىسىنىڭ بېسىمى سەۋەب بولدى، دەپ قارايدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

ئۆمەر خان: ئەمدى مەن ھىندىستانغا بارماقچىدىم، لېكىن پاكىستان ئىستىخبارات ئىدارىسىنىڭ ئادەملىرى بىزگە ھېچيەرگە بارمايسەن، دەپ بىزنى توختىتىپ قويدى. تۈركىيەگە بولسا بېرىڭلار، لېكىن ھىندىستان بولسا بارمايسىلەر، دەپ مېنى توختىتىۋەتتى.

مۇخبىر: نېمىشقا ھىندىستانغا بارمايسەن، دەيدۇ؟

ئۆمەر خان: ئەمدى ھىندىستان بىلەن پاكىستاننىڭ ئەھۋالى ياخشى ئەمەس، بۇنى بىلىلا. شۇ توغرىسىدا بارغاندىن كېيىن بىر چاتاق چىقمىسۇن. بېرىپ چاتاق چىقسا، سىلىگىمۇ ياخشى ئەمەس، بىزگىمۇ ياخشى ئەمەس، بارمايسەن، دەپ توستى ماۋۇلار.

بىز ئافغانىستان، پاكىستان، ھىندىستانغا بارساق، رابىيە خانىم بىلەن خەۋەرلىشىپ بارىمىز. ھىندىستاننىڭ سېرىناگاردا يېڭى دېھلىدا ئۇيغۇرلار باركەن. بىز شۇ يەردە مەكتەپ ئېچىپ، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنى تونۇشتۇرۇپ قىلماقچىدۇق. بىز ئافغانىستاندا ئاشۇنداق قىلدۇق. بىز رابىيە قادىر خانىمنى تونۇشتۇردۇق، ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ ئەھۋالىنى دېدۇق، ئۇلار جىق خوش بولدى. بۇ ئىشنى بىز ھىندىستاندا قىلماقچىدۇق. ماۋۇلار ئاڭلاپلام ياق، سىز ھىندىستانغا بارسا ياخشى بولمايدۇ، دەپ قورقۇتۇپ مېنى بارغىلى قويمايۋاتىدۇ.

مۇخبىر: شۇنىڭ بىلەن توختاپ قالدىڭىز، بارالمايدىغان بولدىڭىز؟ بۇ ھىندىستاندا سىز نەگە باراتتىڭىز، يېڭى دېھلىغا باراتتىڭىزمۇ، ياكى كەشمىرگىمۇ؟

ئۆمەر خان: كەشمىرگە، جامۇ كەشمىردە سېرىناگارغا باراتتۇق. ئاڭلىدۇق، ئۇ يەردە 50 - 60 ئائىلە ئۇيغۇر باركەن. ئۇلار ئانا تىلىنى ئۇنتۇپ قاپتۇ، ئۆزىنىڭ مەدەنىيىتىنى ئۇنتۇپ كېتىپتۇ. شۇ ئىشنى قىلغىلى مەن بارماقچىدىم. ئەمما ماۋۇ پاكىستان ھۆكۈمىتى قوشۇلمىدى.

مۇخبىر: ئۇ يەرگە بارسىڭىز ئاساسەن مۇشۇ ئۇيغۇر ئانا تىل مەكتىپى ئېچىشنى ئويلاپ مۇشۇنداق بىر پىلان بىلەن ماڭغانتىڭىزمۇ؟

شۇنداق، پاكىستاندا مەن نېمە ئىش قىلسام رابىيە قادىر خانىم بىلەن مەسلىھەت قىلىۋېتىمەن. بۇرۇن رابىيە خانىم ماڭا ئافغانىستان بار، دېگەن. ئافغانىستانغا بېرىپ ناھايىتى ياخشى ئىش قىلدۇق. ئافغانىستاندىكى ئۇيغۇرلار بەك خوش بولدى. مۇشۇ بىر - ئىككى ئاي ئىچىدە مەن ئافغانىستانغا يەنە بارماقچى. بېرىپ، ئاشخانا ئېچىپ بىر ئىش قىلماقچى، ئۇ يەردىكى ئۇيغۇرلارغا ئافغانىستاندا ئۇيغۇرلارغا مۈشكۈلات بار، شۇنى دۇنياغا ئاڭلاتماقچى. مەن ئوخشاشلا شۇ پىلان بىلەن ھىندىستانغا بارماقچى بولغانتىم.

مۇخبىر: سىز بايام دېگەن ئۇ ھىندىستاننىڭ سېرىناگار جامۇ كەشمىردىكى ئۇيغۇرلار يېقىندا كېلىپ قالغان ئۇيغۇرلارمۇ، ياكى بۇرۇنقى زامانلاردا كېلىپ ئولتۇراقلىشىپ قالغان ئۇيغۇرلارمىتى؟

ئۆمەر خان: بۇرۇنلا كەلگەنلەر 50 يىلدىن ئاۋۋال. 1949 - يىلى كوممۇنىستلار كەلگەندىن كېيىن قېچىپ چىقىپ، سېرىناگارغا كەلگەن. ئۇلارنىڭ بەزىلىرى ئامېرىكىغا، بەزىلىرى سەئۇدىغا كەتكەن، بىر قىسمى پاكىستانغا يېنىپ كەلدۇق. قالغانلار شۇ يەردە قېلىپ قالغانلار. ئاڭلىساق خېلى كۆپ ئائىلە بار، دەيدۇ. لېكىن ئۇلار ئۆزىنىڭ تىلىنى، مەدەنىيىتىنى ئۇنتۇپ قاپتۇ ھازىر. كونا ئۇيغۇرلار ئاز قاپتۇ. شۇڭا، بىز مەكتەپ ئېچىپ، ئانا تىلىنى ئۆگىتىپ، مەدەنىيىتىنى تونۇشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ د ئۇ ق بىلەن ئالاقىسىنى ساقلاپ قىلماقچىدۇق. لېكىن بۇ پاكىستان ئىستىخباراتى «ياق، بارساڭ ياخشى بولمايدۇ» دەپ يولىمىزنى توستى.

مۇخبىر: پاكىستان پەقەت ھىندىستانغا بېرىشىڭىزنى توستىمۇ، ياكى باشقا دۆلەتلەرگە مەسىلەن، تۈركىيە، ئافغانىستان ۋە باشقا ئەللەرگە بېرىشىڭىزنى ئوخشاشلا چەكلىدى؟

ئۆمەر خان: ياق، ياق، پەقەت ھىندىستانغا بېرىشنى توستى.

مۇخبىر: پاكىستان ئىستىخباراتى ھىندىستان بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى كۆزدە تۇتۇپ سىزنى چەكلەۋاتمامدۇ ياكى خىتاينىڭ بېسىمى بىلەن چەكلەۋاتمامدۇ؟ قايسىسىنىڭ تەسىرىدە چەكلىدى؟

ئۆمەر خان: خىتاي كونسۇلخانىسىنىڭ بېسىمى بىلەن ماۋۇ ئىش بولۇۋاتىدۇ. بولمىسا، مەن ئافغانىستانغا بارسام، تۈركىيەگە بارسام ماۋۇ پاكىستاننىڭ نېمە كارى. پاكىستان ئۇنداق قىلمايدۇ، پەقەت خىتاينىڭ بېسىمى بىلەن قىلىۋاتىدۇ ماۋۇلار.

خىتاي كونسۇلخانىسى مۇشۇ يەردىكى ئۇيغۇرنىڭ ئىچىدە يامان ئويۇن ئويناۋاتىدۇ. بىرنىڭ كەينىگە بىرىنى، بىرنىڭ كەينىگە يەنە بىرنى سېلىپ قويۇپ، بىزنىڭ ئىچىمىزدە ئۇنىڭ ئادىمى چىقىۋاتىدۇ ھازىر. لېكىن ئۆزىمىزنىڭ يولىدىن قايتمايمىز. بالىلارنى ياخشى ئوقۇتىمىز مەدەنىيەتنى ياخشى تارقىتىمىز.

ئۆمەر خان: ئۇ ئافغانىستاندىن قاچان قايتىپ كەلدىڭىز؟ يېقىندا ئافغانىستانغا بېرىپ، ئۇ يەردىكى ئۇيغۇرلار بىلەن كۆرۈشۈپسىز. قايتىپ كەلگەندىن كېيىن بۇ پاكىستان ساقچىلىرى سۈرۈشتۈردۈمۇ سىزنى؟

ئۆمەر خان 14: - 15 تۇرۇپ كەلگىلى بىرەر ئايدىن ئاشتى. قايتىپ كەلسەم، ھەربىي ئىختىخباراتنىڭ كېلىپ، نېمىگە باردىڭ، كىملەر بىلەن كۆرۈشتۈڭ، دېگەن ساللارنى سورىدى. سىزمۇ بىلىسىز، ئافغانىستاندا مۇجاھىددىنلار بار، مېنى شۇلار بىلەن كۆرۈشۈپ كەلدىمكى، دەپ ئەنسىرەپ، ئارقامغا ئىستىخباراتنىڭ ئادىمى كىرىگلىك. ئۇلار ھەر كۈنى كەينىمدە يۈرىدۇ، نەگە بارسام شۇ يەرگە بارىدۇ.

پىكىر قوشۇڭ

رادىئونىڭ ئىشلىتىش شەرتلىرىگە ئاساسەن، پىكىرلىرىڭىز تەكشۈرگۈچىلەر تەرىپىدىن تەستىقلىنىشى ۋە مۇۋاپىق دەرىجىدە تەھرىرلىنىشى تۈپەيلى، تور بەتتە دەرھال پەيدا بولمايدۇ. سىز قالدۇرغان مەزمۇنغا ئەركىن ئاسىيا رادىئوسى جاۋابكار بولمايدۇ. باشقىلارنىڭ كۆز قارىشى ۋە ھەقىقەتكە ھۆرمەت قىلىشىڭىزنى سورايمىز.