Қазақистан вә өзбекистан мунасивәтлиридә йеңи сәһипә ечилди

Аммиви ахбарат васитилири мәлуматлириға қариғанда, өзбекистан рәһбәрликигә шавкәт мирзийейефниң келиши билән мәмликәтниң қошна җумһурийәтләр, йәни қирғизистан, таҗикистан, түркмәнистан вә қазақистан билән болған сиясий, сода-иқтисадий, мәдәний алақилири күчийишкә башлиди. Ш. Мирзийейеф өз вәзиписигә кириши биләнла мәзкур җумһурийәтләрниң рәһбәрлири билән учришип, өз ‏- ара һәмкарлиқни вә муһим мәсилилирини муһакимә қилған. Мутәхәссисләр, болупму өзбекистанниң қазақистан билән болған мунасивәтлиригә алаһидә әһмийәт бәрмәктә. Уларниң пикричә, бу мунасивәт омумән мәркизий асиядики геосиясий вәзийәткә хели өзгириш елип келиши мумкин.

Қазақистан президентиниң рәсмий торида елан қилинған мәлуматларға қариғанда, икки мәмликәт президентлириниң мушу йилниң март ейида қазақистан пайтәхти астанада болған учришишида икки дөләт аридики сода алақилириниң ахирқи вақитларда алаһидә өскәнлики, 1 милярд долларға мөлчәрләнгән 75 бирләшмә келишимниң имзалиниш алдида турғанлиқи ейтилған иди.

“радиоточка.Кз” та елан қилинған “қазақистан-өзбекистан: немә муһим-иқтисадму я сиясәтму” намлиқ мақалиниң аптори мирас нурмуханбетоф икки мәмликәт президентиниң апрел ейиниң айиқида җәнубий қазақистан вилайитидә иккинчи қетим учрашқанлиқини, бу қетимқи учришишниң пиландин сирт болуп, бу йәрдә иқтисадий мәсилиләр әмәс, бәлки бәзи сиясий мәсилиләрни муһакимә қилиш зөрүрийити туғулғунлиқини илгири сүргән. У бу йәрдә афғанистандики вәзийәт, түрк бирлики, мәркизий асия мәмликәтлириниң йеңи тәшкилатини қуруш охшаш мәсилиләрни көздә тутқан.

Йеқинда болса, қазақистанниң өзбекистандики әлчиси ерик утембайеф өзбекистанниң қәшқәдәря вә сирдәря вилайәтлиридә иш сәпиридә болуп қайтқан. “қазақистан 2050” тор бетидә берилгән “қазақистан вә өзбекистан йеза игилики саһәсидики мунасивәтлирини йолға қоймақта” намлиқ мақалидә ейтилишичә, икки тәрәп бирләшкән карханилар, сода-иқтисадий вә мәбләғ селиш мәсилилирини муһакимә қилған. Е. Утембайефниң мәзкур вилайәтләр һакимлири билән болған сөһбәтлиридә өзбекистан мәһсулатлирини явроасия иқтисадий иттипақи мәмликәтлиридә сетиш, икки мәмликәт оттурисида мәхсус бирләшкән йеза игилики-санаәт иқтисадий даирисини, озуқ-түлүк бихәтәрлики бәлвеғини қуруш, чегра бойидики икки тәрәпниң карханилири оттурисидики алақиләрни күчәйтиш охшаш мәсилиләргә алаһидә әһмийәт берилгән.

Әл-фараби намидики қазақ миллий университетиниң дотсенти еркин байдарофниң көрситишичә, йеқинда алмата шәһиридә қазақистан-өзбекистан чеграсини бәлгиләш иши тамамлинип, пат йеқинда бу һәқтә бәзи һөҗҗәтләр имзаланмақчи. Шундақла икки арида бериш-келиш рәсмийәтлирини йеникләштүрүш, иккинчи дөләттә болуш қәрәлини үч айғичә узартиш охшаш мәсилиләрму муһакимә қилинған болуп, уларниңму иҗабий һәл қилиниши күтүлмәктә.

Е. Байдароф қазақистан вә өзбекистан оттурисидики сиясий, иқтисадий, мәдәний һәмкарлиқни техиму күчәйтиштә икки лидер учришишлириниң муһим рол ойнайдиғанлиқини тәкитләп, мундақ деди: “икки мәмликәт мунасивәтлири интайин пиланлиқ һалда тәрәққий етиватиду һәм бу бизни хушал қилиду. Бу йилниң пәқәт биринчи чарикидә икки оттуридики товар обороти хели өсти, тәхминән 40 пирсәнткә. Мән ойлаймәнки, йилниң ахириғичә биз рекортлуқ көрсәткүчләргә йетимиз. Һазир астана-ташкәнт пойез йоли ишқа чүшүп, икки мәмликәт пуқралириниң бир-бирини зиярәт қилиш мумкинчиликлири яхшиланди. Сиясий вә иқтисадий һәмкарлиқтин ташқири, мәдәний алақиләрму яхшилиниш алдида туриду. Болупму оқуғучиларниң, сәнәтчиләрниң, зиялийларниң берип-келишлири көпийип, улар келәчәктә бир-бири билән қоюқ арилишидиған, зич һалда өз ‏- ара тәҗрибә алмаштуридиған болиду.”

Зияритимизни қобул қилған р. Сүлейменоф намидики шәрқшунаслиқ институти уйғуршунаслиқ мәркизиниң илмий хадими, филологийә пәнлири кандидати халминәм мәсимова совет иттипақи дәвридә өзбекистан билән болған мәдәнийәт, илим-пән, әдәбият вә башқиму саһәләрдики алақиләрниң хели яхши тәрәққий әткәнликини оттуриға қоюп, мундақ деди: “болупму көплигән яшлиримиз ташкәнт, сәмәрқәнд қатарлиқ шәһәрләрдики оттура вә алий оқуш орунлирида оқуп, мошу күнгичә елимизниң һәр қандақ саһәлиридә әмгәк қиливатиду. Мәсилән, қазақистан уйғуршунаслиқ илиминиң раваҗлинишидиму ташкәнт шәһири алаһидә орунни игиләйду. Өз вақтида алимлиримиз ташкәнт шәһиридә орунлашқан өзбекистан пәнләр академийиси шәрқшунаслиқ институти вә қолязмилар институти, көплигән өзбек вә уйғур алимлири билән яхши мунасивәтләрни орнатқан. Буниңда сабиқ уйғуршунаслиқ институтиниң мудири академик ғоҗәхмәт сәдвақасофниң әмгики алаһидә. Бу мунасивәтләр һазир илгәркидәк қоюқ болмисиму, амма үзүлүп кәткини йоқ. Биз мушу күнгичә абләһәт хоҗайиф, абдухалиқ айтбайеф, аман җәлилоф охшаш көрнәклик алимлар билән алақә бағлап туримиз. Болупму, филологийә пәнлириниң намзати аман ака җәлилоф билән һәмкарлишип ишләватимиз. Йеқин арида униң билән бирлишип ишлигән бир әмгикимиз йоруққа чиқмақчи.”

Х. Мәсимованиң пикричә, қазақистан вә өзбекистан мунасивәтлириниң техиму яхшилиниши бу икки әлдә яшаватқан уйғурларниң мәдәний алақилиригә иҗабий тәсир йәткүзүши мумкин. У буниңдин ташқири, оттура асия җумһурийәтлири арисидики өз ‏-ара һәмкарлиқ техиму күчәйгән тәқдирдә, келәчәктә қирғизистан, өзбекистан, түркмәнистан вә қазақистандики уйғур алимлириниң бирләшкән илмий лайиһилирини түзүш, илмий муһакимә йиғинлирини, учришишларни өткүзүш вә башқиму паалийәтләрни уюштуруш мумкинчиликлириниң пәйда болидиғанлиқиға ишәнч билдүрди.