Қазақистан парламент әзаси алмутада уйғур йигит башлири билән учрашти

Қазақистан йигит башлири йиғинидин бир көрүнүш. 2018-Йили, 23-авғуст. Алмута, қазақистан.

23-Авғустта алмута шәһириниң абдулла розибақийеф намидики 153-мәктәп-гимназийәсиниң мәҗлис залида қазақистан уйғурлириниң җумһурийәтлик етно-мәдәнийәт мәркизи йенидики йигит башлири кеңишиниң кеңәйтилгән йиғини болуп өтти. Йиғин икки қисимдин, йәни қазақистан парламенти мәҗлисиниң әзаси, қазақистан уйғурлириниң җумһурийәтлик етно-мәдәнийәт мәркизиниң рәиси шаһимәрдан нурумофниң йигит башлири билән учришиши вә җумһурийәтлик йигит башлири кеңишиниң тәшкилий мәсилилирини қараштин түзүлгән. Йиғинға алмута шәһири вә алмута вилайитидин кәлгән йигит башлири болуп 200 гә йеқин адәм қатнашти. Уларниң ичидә бишкәктин кәлгән меһманлар, қирғизистан алий кеңишиниң сабиқ әзаси турсунтай сәлимоф башлиқ вәкилләрму бар.

Дәсләп сөзгә чиққан қазақистан парламенти мәҗлисиниң әзаси, қазақистан уйғурлириниң җумһурийәтлик етно-мәдәнийәт мәркизиниң рәиси шаһимәрдан нурумоф қазақистан президенти нурсултан назарбайеф илгири сүргән “қазақистан-2050: дөләтниң йеңи сиясий йоли” истратегийиси, “мәңгүлүк әл” миллий идийиси, “келәчәккә нишан: мәниви йеңилиниш” намлиқ мақалиси бойичә елип бериливатқан ишлар, милләтләр достлуқи, бирлик, иттипақлиқ һәққидә өз қарашлирини оттуриға қойди. У йәнә қазақистан һөкүмити яритиватқан шараитлардин пайдилинип, миллий маарипни, мәдәнийәтни, әдәбиятни, сәнәтни раваҗландурушниң муһимлиқини тәкитлиди. Шаһимәрдан нурумоф ана тилни, ана тилидики мәктәпләрни сақлап қелишниң зөрүрлүкини көрситип, 5-сентәбиргичә бала топлашта вә аһалиләр арисида бу һәқтә тәшвиқ қилишта йигит башлириниң асаслиқ рол ойнайдиғанлиқини алаһидә тәкитлиди. 

Андин сөзгә чиққан алмута шәһәрлик алий кеңишиниң әзаси, абдулла розибақийеф намидики 153-мәктәп-гимназийәсиниң мудири шавкәт өмәроф бүгүнки күндә миллий маарипниң алдида туруватқан җиддий мәсилиләрни һәл қилишниң муһимлиқини тәкитлиди вә өзи башқуруватқан гимназийәниң еришкән утуқлири һәққидә тохталди. 
Йиғинниң иккинчи қисмида қазақистан уйғурлириниң җумһурийәтлик етно-мәдәнийәт мәркизи йенидики йигит башлири кеңишиниң йеңи рәисини сайлаш мәсилиси қарап чиқилди. Бу лавазимға бир нәччә намзат көрситилгән болсиму, йиғин қатнашқучилири бир еғиздин ярмуһәммәт кибирофни җумһурийәтлик йигит башлири кеңишиниң рәисликигә сайлиди. 

Ярмуһәммәт кибирофниң ейтишичә, җумһурийәтлик йигит беши кеңиши қурулуп, униң тунҗи рәисликигә мәрһум абдурешит мәхсутоф сайланғандин буян йигит башлири нәзир-чирағ вә той-төкүнләрни башқуруштин ташқири йәнә уйғур мәктәплиригә бала топлаш, гезитләргә муштәри топлаш, уйғур тиятириға биләт тарқитиш, әһвали еғир аилиләргә маддий ярдәм көрситиш қатарлиқ көплигән ишларни әмәлгә ашуруп кәлгән икән. У мундақ деди: “қазақистанда көп мәһәллиләрни, чарин, чапай дегән мәһәллиләрни су бесип кәткәндә һәр бир юрттин пулларни йиғип ярдәм қилдуқ. Чапайни су басқанда биз миллитигә қаримай, һәр бир өйгә кирип, улардин ‛немә қилип берәйли?‚ дәп соридуқ. Қолимиздин кәлгиничә ярдәм бәрдуқ. Хәлқ ‛һөкүмәттин бурун, һеч қайсиси ойлимиған ишни силәр уйғур йигит башлири қилип, еһтияҗимиздин чиқтиңлар‚ дәп рәһмәт ейтқан иди. Ундақ ишлар наһайити көп.”

Ярмуһәммәт кибирофниң пикричә, мәзкур йиғинда асасий гәп уйғур мәктәплири һәққидә болған болуп, сөзгә чиққанлар қандақ қилса ана тилда оқуватқан уйғур балилириниң санини көпәйткили болиду дегән мәсилини музакирә қилған икән. У парламент мәҗлисиниң әзаси шаһимәрдан нурумофниңму әнә шу мәсилигә алаһидә етибар бәргәнликини тәкитлиди.

Уйғур тилидики мәктәпләрни сақлап қелиш үчүн йигит башлири қандақ ишларни йүргүзүватиду? 

Алмута вилайитиниң талғир наһийисигә қарашлиқ гүлдала йезисиниң баш йигит беши азад қурбанофниң ейтишичә, һәқиқәтәнму ана тили вә ана тилдики мәктәп мәсилиси қазақистан уйғурлири үчүн муһим мәсилә болуп қалмақта икән. У башқуруватқан гүлдала йезисида 500-600 әтрапида уйғур аилиси яшаватқан болуп, һазир уларниң сани башқа йезилардин көчүп келиватқанлар һесабиға йәниму көпәймәктикән. Бу йеза мәктипидә 1000 дин ошуқ уйғур балисиниң билим еливатқанлиқини, шуларниң 270 нәпириниң ана тилда оқуватқанлиқини, көпчиликтә совет дәвридин келиватқан руспәрәслик чүшәнчисиниң орун алғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: “мустәқиллиқтин буян уйғур синиплири сани барғансери азийип кетиватиду. Биз һәр қандақ мурасимларда биринчи болуп шу мәсилини қойдуқ. Болупму ханим-қизлар буниңға көп арилашти, чүнки улар әрләргә қариғанда өз сөзидә туриду. Бизгә қазақистан һөкүмити шунчилик имканийәтләрни бериватиду. Шуниңдин пайдилинайли дәймиз. Мәшрәпләрни өткүзүп келиватимиз. Кочиларни арилап, ана тилида сөзләшкә, оқушқа дәвәт қиливатимиз.”

Азад қурбаноф бу йилиму тәшвиқ қилиш ишлирини техиму күчәйтип, 1-синипқа кәлгәнләр санини 20 дин ашурушқа тиришидиғанлиқини, әһвалниң һәқиқәтәнму махтиғудәк әмәсликини, әмма һәммә имканийәтләрниң уйғурларниң өз қолида икәнликини билдүрди. 

Игилишимизчә, уйғурлар көпчиликни тәшкил қилидиған тәшкәнсаз, қараторуқ, чоң ақсу йезилирида рус тилидики 1-синипқа келиватқан уйғур балилириниң сани һәр қайси синипларда 70 тин ешип кәткән болсиму, әмма уйғур синиплирини толдуруш қийин болмақтикән. Зияритимизни қобул қилған әмгәкчиқазақ наһийиси қорам йезисиниң баш йигит беши қурбанҗан исламофниң ейтишичә, һәммә иш бирликтә, йәни йигит башлири, мәдәнийәт мәркизи, ханим-қизлар, муәллимләрниң бирликтә һәрикәт қилишида икән. У өз вақтида қорам йезисидиму уйғур тилида оқуйдиған балиларниң наһайити азлап кәткәнликини, пәқәт тәшвиқат ишлирини күчәйткәндила әһвалниң яхшилинишқа қарап йүзләнгәнликини билдүрүп, мундақ деди: “биз той-нәзирләрдә тәшвиқ қиливатимиз. Бу йил уйғур оқуғучилар аз болуп қалғанлиқтин юртқа қаттиқрақ ейтип, чүшәндүрдуқ. Балиларниң келәчикини ойлаңлар дәп ейтиватимиз. Чүшәнгәнләр биз тәрәпкә өтүватиду. Һазир 1-синипқа 26 адәм йиғилип қалди. Тәйярлиқ синипиғиму келиватиду. яш балилиримиз уларға маддий ярдәм бериватиду. Тәшвиқат қилмиса, болмайдикән.”

Игилишимизчә, 2018-йиллиқ һөкүмәт саниқи бойичә қазақистандики уйғурларниң нопуси 265497 кишигә йәткән. Алмута шәһири вә алмута вилайитидә сап уйғур тиллиқ вә арилаш, йәни қазақ, уйғур вә рус тиллиқ мәктәпләрдә билим еливатқан уйғур балилириниң сани 15 миңға йеқин икән. Уларниң сани айрим йезиларда һәқиқәтәнму төвән болуп, бу уйғур җамаәтчиликини тәшвишләндүрмәктикән. Нөвәттә әһвални яхшилаш үчүн көп ишлар йүргүзүлмәктикән. Алмута шәһиридә үч уйғур мәктипи бар болуп, улар достлуқ мәһәллисидики абдулла розибақийеф намидики 153-мәктәп-гимназийәси, заря востока мәһәллисидики мурат һәмрайеф намидики 150-оттура мәктәп вә султанқорған мәһәллисидики мәсум яқупоф намидики 101-мәктәп гимназийәси икән. 153-Мәктәп гимназийәсигә һәр йили 1-синипқа 100дин ошуқ, тәйярлиқ синипиға 100 гә йеқин уйғур балиси оқушқа келидикән. Мәзкур мәктәпләр шәһәр бойичә алдинқи қатарда туридиған мәктәпләр болуп, мәктәп тамамлиғанларниң мутләқ көп қисми алий оқуш орунлирида билим алмақтикән.