Rabiye qadir xanim qirghizistan mu'awin ministirining öltürülgen Uyghurlar heqqidiki sözini tenqid qildi

Rabiye qadir xanim Uyghur aliy kéngishi mezgilide. 2011-Yili may, washin'gton.

23‏-Yanwar, qirghizistan chégra amanliq küchliri uchturpan arqiliq qirghizistan'gha chéqip chiqqan 11 neper Uyghurni étip öltürüp zor ghulghula qozghighan. Qirghizistan hökümiti amanliq küchlirining qilmishini aqlighan bolsimu, biraq amanliq küchlirining qolida héchqandaq qoral yoq Uyghurlarning birinimu qoymay étiwétishi nurghun gumanliq so'allarni peyda qilghan. Qirghizistan parlaménti bu munasiwet bilen guwahliq bérish yighini chaqirdi.

Qirghizistan parlaméntining dölet mudapi'e we bixeterlik komitéti 27‏-yanwar guwahliq bérish yighini chaqirip, qirghizistan chégra amanliq küchlirining 23‏-yanwar issiq köl chégra rayonidiki aq-shirek, dégen yerde chégradin qéchip ötken 11 neper Uyghurni étip tashlash weqesini muzakire qilghan. Yighinda qirghizistan mu'awin bash ministiri toqan mamitof amanliq küchlirining herikitini aqlap, qirghizistan dölet chégrasigha buzghunchiliq qilghuchilarni bir terep qilish qarari toghra, dep tekitligen.

U, uyghularni öltürüshke shu chaghdiki shara'it mejburlighanliqini eskertip, weqe yüz bergen jaygha ikki guruppa alahide qisim ewetilgen. Biraq, her ikki guruppa nachar hawa rayi seweblik u yerge yétip baralmay, tamgha, dégen yerge qon'ghan. Alahide qisim ularni teslim bolushqa chaqirghan bolsimu, biraq ular oq chiqarghan hem ot qoyghan. Shuning bilen ularni öltürgen. U chaghda qarangghu chüshüp ketken, ular qéchip ketken bolsa qandaq aqiwet kélip chiqidighanliqini héchkim bilmeydu, dégen.

Biraq, yighinda bezi parlamént ezaliri hökümetning chüshendürüshige qayil bolmighan.

Qirghizistan axbarat wasitilirining ashkarilishiche, parlamént ezasi nurlan torbékof, bu yerde éniq bolmighan nurghun nuqtilar bar. Otturida héchqandaq guwahchi yoq. Bizning kimge ishinishni bilelmey qalduq. Beziler bir xil gep qilsa, yene beziler pütünley bashqiche bir xil gep qiliwatidu, dep sözligen.

Yighinda sabiq qirghizistan dölet mudapi'e ministiri, parlamént ezasi isma'il isaqof bolsa chégra qoghdighuchi qisimlarni aqlap, chigrini buzup ötkenlerni öltürgen chégra qoghdighuchilarni tenqidlesh toghra emes. Biraq, ularning hemmisini öltürüwétish zor xataliq. Biz ularning yol bashchisini tutalmiduq, dégen.

Lékin, d u q ning ilgiri sürüshiche, 23‏-yanwar öltürülgen bu kishiler xitayning buzghunchiliqidin qéchip chiqqan musapirlar bolush éhtimali küchlük.

D u q re'isi rabiye qadir xanim, qirghizistan mu'awin bash ministiri toqan mamitofning aliy kéngesh yighinida qilghan sözlirini tenqid qildi. U, qirghizistanni b d t we munasiwetlik xelq'ara organlargha erz qilghanliqini bildürdi.

Qirghizistan axbarat wasitilirining ashkarilishiche, da'iriler 23‏-yanwar yüz bergen bu weqeni tekshürüshke bashlighan. Qirghizistan parlaméntining 27‏-yanwar yighinida parlamént ezaliri weqe heqqide hazir xulase chiqirish baldurluq qilidu, dep körsitip, kimning toghra, kimning xataliqini waqit körsitidu, dégen.

Biraq, d u q weqeni tekshürüshke b d t ning qatnishishini telep qilghan. D u q ning yéqinda élan qilghan bayanatida eskertishiche, qirghizistan hökümiti b d t bilen hemkarliship, weqe üstidin toluq, ochuq‏-ashkara we musteqil tekshürüsh élip bérishi kérek.

Rabiye qadir xanim charshenbe küni radi'omizgha qilghan sözide yene, qirghizistan hökümitini xitaygha masliship, Uyghurlargha buzghunchiliq qilmasliqqa agahlandurdi. U amérika we b d t ni qirghizistanning mezkur weqediki jawabkarliqini sürüshtürüshke chaqirdi.

Qirghizistan amanliq da'irilirining chüshendürüshiche, 11‏neper Uyghur 23‏-yanwar qirghizistan chégrasigha kirip, shu rayonda owchiliq qiliwatqan bir owchigha yoluqqan. Lékin, owchi ulargha oq chiqirip, ulardin ikki kishini étip öltürgen, bir kishini yarilandurghan. Uyghurlar amalsiz owchini öltürüwetken. Ular dawamliq ilgirilep qirghizistan chégrasigha 40 kilométir ichkirilep kirgende, qirghizistan alahide qisimliri tik'uchurda yétip kélip, ularning hemmisini étip tashlighan.

Qirghizistan chégra saqlash qisimlirining mes'uli ra'imberdi düshenbéyif, 24‏-yanwar qirghiz axbarat wasitilirige qilghan sözide, Uyghurning néme üchün birinimu tirik qoymay öltürüwetkenlikini chüshendürüp, ularni néme üchün tirik qoyushimiz kérek? ular bizning bir puqrayimizni wehshiylerche öltürüwetken tursa, dep jawab bergen idi.

Lékin, d u q re'isi rabiye qadir xanim, qirghizistan da'irilirining bu weqeni bahane qilip qirghizistandiki Uyghurlargha bésimni kücheytmeslikke, dunyani Uyghur élide yüz bériwatqan qanliq paji'elerge süküt qilmasliqqa chaqirdi.

23‏-Yanwar uchturpan arqiliq qirghizistan chégrasigha kirgen bu kishilerning salahiyiti hazirgha qeder éniqlanmidi. Qirghizistan axbaratining 24‏-yanwar bergen xewerliride, qirghizistan da'irilirining bishkektiki xitay elchixanisigha bu kishilerning salahiyitini éniqlash heqqide resmiy telep qoyghanliqini bildürgen. Qirghizistan amanliq da'iriliri ilgiri öltürülgen bu kishilerning Uyghur bölgünchilik teshkilatigha mensup kishiler bolushi mumkinliki, ularning qirghizistan chégrasigha kirip, malchi we owchilarning qoral-yaraghlirini bulap, xitaygha qaytip bérip, térrorluq qilishi yene bir xil éhtimalliq ikenlikini ilgiri sürgen idi.