Moskwadiki Uyghur tijaretchilerdin 3 nepiri ürümchi ayrodromida tutup kétilgen

Xitayning Uyghur diyarida yolgha qoyuwatqan yuqiri bésimliq teqib sistémisi kücheygenséri chet'ellerdiki xitay pasporti bilen soda-tijaret qiliwatqan Uyghurlargha bolghan bésimningmu hessilep éshiwatqanliqi melum. Igilishimizche, rusiye paytexti moskwada uzundin buyan tijaret qiliwatqan Uyghur sodigerler ötken yilidin buyan qattiq bésimgha duch kelmektiken.

Biz bu heqte melumat igilesh üchün moskwadiki Uyghur tijaretchilerge téléfon qilduq. Moskwada uzun yillardin buyan tijaret qiliwatqan Uyghur sodiger nebi hajim ziyaritimizni qobul qilip, özliri duch kéliwatqan ehwallarni anglatti.

Uning bildürüshiche, aldinqi yillardin buyan xitay hökümiti ottura asiya döletliri bilen rusiye fédératsiyesi tewelikide tijaret qiliwatqan Uyghur sodigerlirige bolghan teqib we kontrolluqni barghanséri kücheytken. Ularning pasportlirini uzartish yaki yéngilash telepliri birdek ret qilinip, hemmisining yurtigha qaytishi telep qilin'ghan. Moskwadiki Uyghur tijaretchiliridin 3 nepiri bu yilning ichide yurtigha qaytqinida ayrodromdin tutup kétilgen. Ularning hazir qeyerge qamalghanliqi, ehwalining qandaqliqi heqqide héchqandaq melumat yoq iken.

Moskwada uzun yillardin buyan tijaret bilen turup qalghan nurmuhemmet ependimu bu heqte radiyomiz ziyaritini qobul qildi. U ötken yilidin buyan özlirining qattiq bésim ichide qalghanliqini, xitay hökümitining türlük usullar bilen ulargha bésim ishlitip, ürümchige qaytishqa mejburlighanliqi, bu yilning ichide moskwada tijaret qiliwatqan Uyghurlardin 3 nepirining yurtigha qaytqinida ikki nepirining ürümchi ayrodromidin, bir nepirining béyjing ayrodromidin tutup kétilgenlikini ashkarilidi.

Moskwadin qaytip ürümchi ayrodromida tutup kétilgen Uyghur tijaretchilerdin birining ismi muhemmet ablet bolup, u uzun yillardin buyan moskwada turup tijaret bilen shughullan'ghan kishi iken. Yene biri yüsüpjan isimlik 19 yashliq yigit bolup, uni atushtiki dadisi saqchilarning bésimi bilen qaytip kélishke dewet qilghan. Halbuki, yüsüpjan ürümchi ayrodromigha chüshkinide xitay saqchiliri teripidin tutup kétilgen.

Xitay saqchiliri tutup ketken üchinchi kishi 24 yashliq ismetulla ablimit bolup, u ürümchi bilen qaytishtin ensirep, moskwadiki hemrahlirining tewsiyesi bilen béyjing arqiliq qaytmaqchi bolghan. Epsuski, u béyjing ayrodromigha chüshkinide tutup kétilgen.

Nurmuhemmet ependi yene moskwada tijaret bilen turuwatqan Uyghurlarning hemmisining dégüdek qolliridiki xitay pasportining inawetlik waqtining ötüp ketkenlikini, yéngi pasport élish üchün ular moskwadiki xitay elchixanisining wiza bölümige barghinida “Qolunglargha peqet ürümchige qaytish üchün ishlitilidighan waqitliq sériq pasport bérilidu. Hemminglar qaytishinglar kérek, u yaqta ishinglar bar,” dégenlikini bayan qildi.

Biz bu heqte xitay hökümet terepning inkasini élish üchün xitayning moskwada turushluq elchixanisining wiza bölümige téléfon qilduq. Halbuki, shunche köp urghan téléfonlirimizgha xitay elchixanisi bezide jawab bérishni ret qilish, bezide bash apparattin ulap bermeslik usuli bilen inkas qayturdi.

Moskwadiki Uyghur tijaretchiler duch kéliwatqan qiyin ehwallar heqqide xewiri barliqini ilgiri sürgen gérmaniyediki Uyghur tetqiqatchiliridin doktor ablet semet ziyaritimizni qobul qilip, munularni ilgiri sürdi: “Bu ehwallardin méningmu xewirim bar. Men moskwagha barghinimda u yerdiki Uyghur tijaretchilerdin nurghun ehwallarni anglidim. Ularning ehwali qiyin bolup, köpinchisining pasportlirining inawetlik waqti ötüp kétiptu. Emma xitay elchixanisi ularning pasportini yéngilap bermey, eksiche ularni weten'ge qaytishqa mejburlawétiptu. Hetta men moskwada chéghimda bir yash Uyghur yigit dadisining chaqirtishi bilen weten'ge qaytqinida ürümchi ayrodromidin tutup kétilgenlikini anglidim.”

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.