Баш вәзир шинзо абей хитайниң хатириләш мурасимиға қатнишишни рәт қилди
2015.09.04

Японийәдин чиқидиған нопузлуқ журналлардин “шу кан шин чав” журнилиниң йеқинқи санида “баш вәзир шинзо абей японға қарши уруш ғәлибисиниң 70 йиллиқини хатириләш мурасимиға қатнишишни рәт қилди” намлиқ мақалә елан қилинди.
Мәзкур мақалидә:“йеқиндин буян японийә һөкүмити "тинчлиқ қануни" ға түзитиш киргүзүп, иккинчи дуня урушидин кейинки урушқа қатнишиш һоқуқини әслигә кәлтүрүш йолида җиддий талаш - тартиш елип бериватқан бир пәйттә, шинзо абей йеқинда өзиниң 3 - сентәбир бейҗиңда өткүзүлидиған хитайниң японға қарши уруш ғәлибисиниң 70 йиллиқини хатириләш мурасимиға қатнашмайдиғанлиқини билдүрди” дейилгән.
Мақалидә дейилишичә, 3 - сентәбир бейҗиңда өткүзүлидиған һәрбий паратта хитай дөләт рәиси ши җинпиң японийә баш вәзири шизо абей билән учришишни арзу қилған болсиму, бирақ абей хитай тәрәпниң бу тәклипини рәт қилған.
Бир қисим японийәлик сиясий анализчилар абениң бу һәрикитигә нисбәтән:“абей, ши җинпиңниң бир мәйдан сиясий оюнини устилиқ билән бузди” дәп баһа бәргән.
Апторниң қаришичә, ши җинпиң бу мурасимға абейни тәклип қилиш арқилиқ өзиниң йәңгүчи, абейниң йеңилгүчи икәнликини дуняға намайән қилмақчи икән.
Хәлқара еқим мәсилилири көзәткүчилириниң нәзиридә болса, ши җинпиңниң бу қетимқи уруш ғәлибисини хатириләш мурасимини өткүзүши униң қандақтур тинчлиқни сөйгәнликидин әмәс, бәлки хитайниң һәрбий күчини дуняға көз - көз қилиш үчүн дәп қарилидикән.
Аптор мақалисидә :“илгирики икки дөләт рәһбәрлириниң учришишида хитай тәрәп даим ясукуни мазарлиқи, сенкаку арили мәсилиси қатарлиқ икки дөләт арисидики бир қатар назук мәсилиләр үстидә япон тәрәпкә изчил шәрт қоюп келиватқан болсиму, бирақ бу қетим абейни бейҗиңға тәклип қилишта бундақ сиясий шәртләрниң һечқайси тилға елинмиған. Пәқәтла абей мурасимға иштрак қилсила, ши җинпиң икки тәрәп рәһбәрлириниң сөһбитини әслигә кәлтүридиғанлиқини билдүргән” дәйду.
Мақалидә көрситилишичә, 7 - айниң 16 - күнидин 17 - күнигә қәдәр японийә дөләт бихәтәрлики комитетиниң мәсули тани учи бейҗиңда хитайниң сабиқ ташқи ишлар министири яң җйечи билән абейниң хитай зиярити һәққидә сөһбәт елип барған. Сөһбәттә японийә тәрәп абейниң хитайда 4 - сентәбиридин башлап зиярәт елип бериш тәклипини оттуриға қойған болсиму, бирақ җуңнәнхәй буниңға җаваб бәрмигән.
Японийәдики хитай ишлири мутәхәссиси ишиһира абейниң бу қетимқи һәрбий паратқа қатнашмиғанлиқиға ақиллиқ дәп баһа берип :“ һазир хитайниң пайчәк базири касатлашқан,пуқраларниң һөкүмәткә болған ғәзипи толуп ташқан бир пәйттә, компартийә өзигә қарши күчләрниң нишанини бураш үчүн абейни һәрбий паратқа тәклип қилип японға қарши туруш тәшвиқатини техиму күчәйтмәкчи болған иди. Бирақ, бу әмәлгә ашмиди” дәйду.
Мақалидә тилға елинишичә, хитай һөкүмити бу қетимқи һәрбий паратқа 50 нәччә дөләтниң рәһбәрлирини дәвәт қилған болсиму, явропада чехдин башқа дөләт буниңға ипадә билдүрмигән.
Хитай деңиз армийәсиниң 6 - авғуст тор бетигә қоюлған әскәр қобул қилиш еланидики синалғу линтисидики пүткүл көрүнүшләрдә җәңчиләрниң сенкаку, филлипин араллири әтрапида елип барған һәрбий мәшиқ вә маневирлири мақалидә көрситилгән.
Униңда ейтилишичә, хитайниң мәркизи телевизийә қанили 8 - авғустики программисидиму пүтүнләй хитай армийәсиниң һәрбий күчини көрсәткән.
Аптор мақалисидә, өзи билән қошна әлләр билән болған арал маҗирасини, мәмликәт ичидики кишилик һоқуқ мәсилисини тоғра бир тәрәп қилалмиған хитай дөлитиниң әмдиликтә дуняниң фашизмға қарши туруш уруш ғәлибисини хатириләш шамилидин пайдилинип, японийәниң уруштики қилмишлирини дуняға тәшвиқ қиливатқанлиқини көрсәткән.
Мақалидә, нәнҗиң қирғинчилиқи музейханисиниң йениға йүз милйон доллар сәрп қилип селиниватқан “японға қарши уруш ғәлибиси хатирә сарийи” ниң 3 - сентәбир рәсмий ечилидиғанлиқини, мунасивәтлик орун рәһбәрлириниң билдүрүшичә, өткән йили бу хилдики хатирә сарайлиридин чоң - кичик җәмий 29 ниң селинғанлиқини, хитайда һазирғичә миңдин ошуқ хатирә сарайниң мәвҗутлуқини илгири сүргән.
Мақалидә дейилишичә, япон қарши уруш ғәлибисини хатириләш сарийи ялғуз хитайдила әмәс, бу йил 15 - авғуст америкиниң сан франсиско шәһиридики хитай базиридиму бирси ечилған болуп, буни америкилиқ хитай содигәр аял фолорист фан салдурған. Әмилйәттә бу һавайға япон әскәрлири һуҗум қилғанда өлүп кәткән америкилиқларни әсләш йүзисидин дәп ейтилған болсиму, бирақ хатирә сарийи ичигә пүтүнләй япон әскәрлириниң хитайларни өлтүргән вә бозәк қилған сүрәтләрниң қоюлғанлиқи әскәртилгән.
Ахирида зияритимизни қобул қилған хитай ишлири мустәқил тәтқиқатчиси юрина японийә баш вәзири шинзо абейниң бейҗиңдики һәрбий паратқа қатнишишни рәт қилғанлиқи һәққидә тохтилип мундақ деди:
- Абейниң бейҗиңға тәклип қилиниши ши җинпиңниң сиясий оюни. Абениң рәт қилиши толиму дана иш болди. Хитайдәк аз санлиқ милләтләрниң һәқ - һоқуқини һөрмәт қилмиған,уйғур, тибәт қатарлиқ милләтләр бастурулуватқан бир дектатор дөләтниң һәрбий паратиға қатнишишиниң өзи шу дөләттики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини қоллиғанлиқ болиду, дәп қараймән.
Юқириқи аваз улинишидин тәпсилатини аңлаң.