Bangkok bomba hujumigha alaqidar perqliq köz qarashlar: buni zadi Uyghurlar qildimu? (1)

Bangkok érawan ibadetxanisidiki partlash weqesige chétishliq dep qaralghan, tayland saqchiliri turup turuwatqan gumandar mir'eli yüsüp. 2015-Yili 9-séntebir, tayland.

17-Awghust taylandning érawan ibadetxanisi bomba hujumigha uchrap 20 adem qaza qildi. Tayland saqchi da'iriliri hujumning Uyghurlargha alaqidarliqini ilgiri sürgen bolsimu, bu heqte pikir yügürgüchiler Uyghurlarning mezkur bomba weqesi bilen munasiwetsiz bolushi mumkinlikini, ularning tayland ichidiki siyasiy riqabetning qurbanigha aylandurulghanliqini bildürüshmekte.

Bu pikrini qollighuchilarning biri, nöwette bangkokta yashawatqan zhurnalist shan krspin. U aldinqi küni radi'oyimizning ziyaritini qobul qilip yuqiriqi qarashlarni qayta tekitlidi. Bangkok bomba hujumidin kéyin, tay saqchiliri adam karadagh we mir'eli yüsüp isimlik ikki gumandarni qolgha élip, bashqa bir nechchisi üstidin tutush buyruqi chiqarghanliqini élan qilghan.
Ular yene mezkur hujumda adem etkeschiliki guruhining öch élish herikiti, térrorluq hujumi qatarliq nurghun éhtimalliqlarning barliqini tilghan alghan bolsimu, emma uningdiki hujumchilarning Uyghur we türk bolush mumkinchilikinimu chetke qaqmaydighanliqini otturigha qoyghan.

Halbuki, diplomat gézitining taylandta turushluq mexsus sehipe yazghuchisi shan krspin 4-séntebir diplomat gézitide tayland érawan ibadetxanisi bomba hujum heqqide bir mulahize élan qilip, mezkur hujumning arqisidiki küchning da'iriler ilgiri sürüshke tirishiwatqan Uyghurlar ikenlikige guman bilen qaraydighanliqini, bu hujumni pilanlighuchilarning sirtqi küchler bolmastin, belki tayland ichidiki riqabetchi guruhlar bolushi mumkinlikini otturigha qoyghan.

Shan krspinning mulahizisige qarighanda, tay saqchi da'iriliri hujumgha alaqidar chet'ellik gumandarlarni qolgha élip déloda bösüsh hasil qilghanliqini tentene qiliwatqan mezgilde, döletlik istixbarat we razwédka organliri hujumning dölet ichidiki rolchilirini tépishqa diqqitini aghdurghan.

Shan krspin ziyaritimizni qobul qilip nöwettiki délo weziyitining bir nechche hepte awwalqi bilen köp perqlenmeydighanliqini, emeliyette héchqandaq özgirish yoq déyishke bolidighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: menche déloning tereqqiyati men bir nechche hepte ilgiri bu mulahize maqalisini élan qilghandiki waqit bilen perqsiz. Chünki hazirghiche, bu bomba hujumining arqisida kim barliqi we hujumning sewebi éniq sherhlenmidi. Ular peqet qarimaqqa eng muwapiqtek körünidighan bir nechche gumandarni tewsiye qilalidi xalas.

Maqalide taylandtiki özini mexpiy tutqan chet'el elchiliri, yuqiri derijilik hökümet meslihetchiliri, sabiq yuqiri derijilik hökümet erbabliri we musteqil razwédchiklarning éytqanliridin neqil élip körsitishiche, ularning hemmisi intayin murekkep pilanlan'ghan bu partlitish weqeside rol alghuchilarning tayland ichidiki mushtumzor bixeterlik küchliri bolushi mumkinlikini körsitishken. Ularning éytishiche, bu weqening esli mahiyiti qatlammu ‏-qatlam téniwélish mumkinchiliki, hökümetning qalaymiqanlashturushi we cholta saqchi tekshürüshi astigha yoshurun'ghan.

Aptor maqaliside yuqirida otturigha qoyulghan nuqti'inezerni yorutushqa tirishqan hemde weqege alaqidarliqi ilgiri sürülgen ikki gumandarning qolgha élinishi we shuninggha egiship meydan'gha kélishke bashlighan gumanlarni bayan qilghan. U bu heqte toxtilip, bu bomba hujumini xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitidin we yaki tayland da'irilirining Uyghur musapirlarni xitaygha mejburiy qayturup bergenlikidin öch élish herikiti dep qarashqa bolmaydighanliqini éytti.

U mundaq dédi: ilgiri sürülüwatqan qarashlarda, 20 ademning jénini alghan bu bomba xitay sayahetchilerni olturush üchün qoyulghan déyish bekrek gewdilendürülüwatidu. Men sözleshken diplomatlarmu buning put terep turalmaydighanliqini bildürüshti. Bu hujumda ölgenlerning arisida yene 5 malayshiyaliqmu bar, héchkim bularning gépini qilishmidi. Uning üstige, etisi tosup qélin'ghan ikkinchi bomba bayqalghan jayda héch xitay puqrasi yoq idi.

Buni yene Uyghur musapirlarni etkes qilish guruhini bitchit qilishtin élin'ghan öch dep sherhliniwatqan asasiy pikir éqimimu méni qaymuqturup qoydi. Chünki buni delilleydighan ispatlar hazirche toluq emes.

Bangkok bomba hujumigha alaqidarliqi ilgiri sürülgen adem karadag isimlik bir gumandar 29-awghust bangkokning nong chok rayonidiki bir bina öydin qolgha élin'ghan. Saqchilar eyni chaghda u turuwatqan öydin köpligen bomba yasash matériyallirini qolgha chüshürgenlikini bildürgen idi.

Halbuki shan krspinning körsitishiche, bomba yasash üskünilirining u öyde tuyuqsiz peyda bolup qélishi gumanliq.

U mundaq dédi: eger adam karadagning adwokati arqiliq bildürgenlirige diqqet qilsingiz, bomba partlighanda uning malayshiyagha xizmet izdep barghanliqini bilisiz. U öyde olturuwatqanda qolgha élin'ghanliqini, saqchilar öyge bésip kirishtin ilgiri öyde yoq bolghan turuba, shar qazanliri, we bomba belgilirining saqchilar basturup kirgendin kéyinla sirliq halda öyde peyda bolup qalghanliqini éytti.

Uning bildürüshiche yene, adem karadag tutulghanda u öydin tépilghanliqi bildürülgen özini qoshup partlitish jilitkisining süriti héchqandaq chüshenche bérelmeyla tor we bashqa neshr buyumliridin élip tashlan'ghanliqi, da'irilerning weqening mahiyitini yoshurushqa urunuwatqan bolushi mumkinlikini körsitidiken.

U mundaq dédi: bu shuni roshen körsitiduki, bu yerde saqchilargha munasiwetlik gumanliq heriketler bar. Bashta ular adem bomba jilitkisini körsetti, kéyin uni bésip kirgende yoq idi, dep éliwetti. Belkim adem karadag bayanatida éytqandek, héliqi bomba yasash matériyallirimu ilgiri u öyde bolmisa kérek.

Undaqta, bu bomba hujumining arqisida kim bolushi mumkin? da'iriler néme üchün bu hujumni Uyghurlargha chatti? hujumgha chétilip, üstidin tutush buyruqi chiqirilghan wanna su'ansan némilerni deydu? buning dawami kéler qétimliq programmimizda bolidu.