Bangkok bomba hujumigha alaqidar perqliq köz qarashlar: buni zadi Uyghurlar qildimu? (2)

Tayland saqchi bayanatchisi prawut tawornsiri taylandtiki partlash weqesi toghrisida muxbirlarning so'allirigha jawab bermekte. 2015-Yili 1-séntebir, bangkok.

Bangkokta yüz bergen 17-awghust bomba weqesige mana bügün bir yérim ay bolay dédi. Gerche tayland da'iriliri 28-séntebir bayanat bérip déloning pash bolghanliqini jakarlighan bolsimu, ular hazirghiche hujum heqqide élan qilip kéliwatqan tekshürüsh netijiliri ademni qaymuqturushtin xaliy bolalmidi.

Saqchi bayanatliridiki müjmellik hujum yüz bérip etisidin bashlap ta bügün'giche dawam qilip keldi. Bularni hazirghiche metbu'atlarda bérilip kelgen bayanatlargha chésla tertipi boyiche qarap chiqqandila bir qeder roshen körüwélish mumkin.

Hujum heqqidiki saqchi bayanatliri müjmelliktin xaliy bolalmidi

Tayland döletlik saqchi idarisi bashliqi somyot pumpanmu'ang 19-awghusttiki bayanatida “Bu hujumgha alaqidar amillar ichide taylandning ichki siyasiysi we yéqinda taylandtin xitaygha qayturulghan Uyghurlar toqunushinimu chetke qaqmaymiz” dégen.

Tayland saqchiliri 29-awghust, 2-séntebir adam karadag we mir'eli yüsüp isimlik ikki gumandarni arqa-arqidin qolgha chüshürgenlikini jakarlighan.

Da'iriler bu ikkiylenning kimlikini deslepte ashkarilimighan bolsimu, emma bularning ichidiki birining qolida “Shinjangdin tarqitilghan xitay pasporti bar” liqini bildürüp, hujumning bu yil uyulda xitaygha mejburiy qayturulghan 109 Uyghur musapir bilen alaqisi barliqi heqqidiki munazirilerning tayland we bir qisim gherb metbu'atlirida taza qaynishigha seweb bolghan.

Amérikidin chiqidighan “Dewer zhurnili” da neqil qilishiche, tay hökümet xadimliri 9-séntebirdiki bayanatida bangkok hujumidiki bash pilanlighuchining qolidimu xitay pasporti bar kishi ikenliki, uning 16-awghust taylandtin qéchip ketkenlikini bildürgen.

“Ishan” nege ketti?

Xewerde yene gumandar mir'eli yüsüpning jinayet guruhi bashliqining “Ishan” isimlik biri ikenlikini iqrar qilghanliqi körsitilgen.

Bén'gal saqchiliri11-séntebirdiki bayanatida 17-awghust bangkok hujumidiki bash pilanlighuchi “Ishan” yeni abdusattar abduraxmanning 16-awghust bén'galgha kélip 30-awghust béyjinggha qarap uchqan bir yoluchilar ayropilanida xitaygha kirip ketkenlikini bildürgen.

Halbuki, tayland saqchiliri 14-séntebir bu heqte bayanat bérip, bash gumandar abduraxman abdusattarning xitaygha emes türkiyege qéchip ketkenlikini éytqan.

Saqchi bayanatchisi prawut tawornsiri “Ishan” ning bén'galdin ayrilghandin kéyin 30-awghust déhli shehirige kélip, abudabi shehiri arqiliq türkiyege ketkenlikini éytqan.

Lékin türkiye yaki xitay da'iriliri bu heqte bir éniqlima bermigen. Shuning bilen tayland bash saqi idarisi bashliqi ilgiri otturigha qoyghan tayland ichki siyasiysi éléménti hujumgha seweb bolghan amillar qataridin ünümlük chiqirip tashlan'ghan.

“Gumandar” lar saqchigha tonushmu?

Tayland da'iriliri 9-séntebir gumandar mir'eli yüsüpni sériq maya keygüzüp, tayland kochilirida sazayi qildurup, uni bombini bashqa gumandarlargha yetküzüp bergen jeryanni esleshke salghan.

Eyni chaghda élan qilin'ghan bu heqtiki süretlerde mir'eli yüsüpning tay saqchiliri bilen xuddi kona tonushlardek rahet parangliship turghanliqi, hetta chaqchaqliship külüshkenliki ashkara bolghandin kéyin bu xelq'ara metbu'atlarning diqqitidin qéchip qutulmighan, hetta bezi metbu'atlar buningdin ejeblinidighanliqini bayan qilishqan.

Bu heqte öz gumanini otturigha qoyghan “Diplomat” gézitining sehipe yazghuchisi shah krspin belkim bu atalmish gumandarlarning taylan saqchilirigha ezeldin tonush bolghan kishiler bolushi mumkinlikini bildürdi.

U mundaq dédi: bu yerde sorashqa tégishlik bolghan bir nechche so'al bolsa, saqchilar bu gumandarlar bomba weqesige chétilip qélinishtin burun bulargha qarshi jinayi pakitlargha igimiti emesmu? bular herqandaq shekildiki adem etkeschiliki délosigha chétilghanmu yoq? bular saqchilarning jazalash tizimlikige chüshürülgenmu? saqchilar bular bilen “Sen bizge bu rolni élip ber, bizni séni qoyuwétimiz” dep pütüshkenmu yoq? bularni biz hazirche soriyalmaymiz, chünki gumandarlar téxi axbaratqa ochuq emes.

Emma bu heqte chiqiwatqan bezi xewerlerge qarighanda bu gumandarlarning chérik tay saqchiliri bilen munasiwiti qoyuqluqi éniq. Bu saqchilar ularning jigiridin pasportluq yaki pasportsiz ötüshige yol quyup kelgen. Belkim bu kishiler taylandning ichki siyasiy gherezlirini wujudqa chiqirish üchün tuzaqqa dessitilgen bolushimu mumkin.

Wanna su'ansan: men térrorchi emes!

Tayland da'irilirining bomba hujumi gumandarliri heqqidiki yene bir müjmel bayanliridin biri hujumgha chétilip tutush buyruqi chiqirilghan wanna su'ansan isimlik taylandliq ayal we uning türk puqrasi éri-emrah dawut'oghlu.

Wanna xanim radi'omiz ziyaritini qobul qilip özning bigunah ikenlikini bildürdi we mundaq dédi: méni, érimni, türk yaki Uyghurni bu térrorizm torigha chétip shenimizge dagh chüshürmenglar. Biz bu hujum heqqide héchnéme bilmeymiz we bizning buning bilen chétishliqimiz yoq. Men shuni keskin éytimenki men térrorchi emes!

Wanna xanimning éytishiche, u 1-iyulda taylandtin ayrilip türkiyege kélip yerleshken we a'ilisidikiler bilen jemleshken.

Hujumning Uyghurlargha chétilishi gewdilendürülgende, xitay meydanini özgertken

Hujumning Uyghurlargha chétilishi bir qeder gewdilendürülgen peytlerde, ilgiri tayland hökümitini bomba hujumni Uyghurlargha chétip mes'uliyetsizlik qilmasliqqa chaqirghan xitay da'irilirimu meydanini derhal özgertip weqede atalmish sherqiy türkistan islam herikiti teshkilatni eyibleshke ötken.

9-Séntebir BBC da xewer qilishiche, xitayning “Yershari waqit géziti” xitay hökümet emeldarlirining éytqanliridin neqil keltürüp hujumni “Shinjang ichidiki bölgünchi küchler” qilghanliqi, bularning “Sherqiy türkistan islam herikiti” teshkilatigha tewe ikenlikini xewer qilghan.

Tayland döletlik saqchi bashliqi 15-séntebir bangkok bomba weqesi heqqide bergen yene bir bayanatida hujumni Uyghurlar ichidiki radikal jenggerlerning taylandning Uyghur musapirlarni xitaygha qayturup bergenlikidin öch élish üchün qilghanliqini bildürüp, weqeni Uyghurlargha tunji qétim ochuq ashkara chatqan.

Krspin ependim: bangkok bomba hujumigha Uyghurlarni chétish hökümetke intayin qulay kelgen

Undaqta, da'iriler néme Uyghurlarni bu hujumgha chatti we buni atalmish bu hujumgha alaqidarliqini “Boynigha alghan” liqi xewer qilin'ghan gumandarlar arqiliq ispatlashqa urundi?

Krspin ependimning qarishiche, bomba hujumigha Uyghurlarni chétish hökümetke intayin qulay kelgen. U mundaq dédi: eger bu hujumni bashqilar qilghan, yaki bu hujum sirtqi küchlerdin emes, belki taylandning ichki siyasiy seweblik kélip chiqqan bolsa, hökümet buning xewer bolup kétishining aldini élish üchün buni elwette suslashturushni xalaydu. Shunga Uyghurlarni chétish elwette bu heqte ochuq bir sherhlesh yolini izdep yürgen axbarat sahesigila emes, belki tay hökümitigimu intayin ep kélidu. Belkim, ular Uyghurlarni weqege arilashturush arqiliq özining ichki siyasitidiki nizalarni yoshurghan we shu arqiliq xewer témisigha aylinip qélishtin qachqan bolushi mumkin.

Hujumning adem etkeschilirige chétilishimu gumanliq

28-Séntebir tayland saqchi da'iriliri bangkok hujumi délosining pash qilin'ghanliqini téléwizorda jakarlap hujumning emeliyette adem etkeschilikige bérilgen zerbilerdin öch élish herikiti ikenlikini bildürgen.

Ular bayanatida bashta qolgha chüshken adam karadagning emeliyette bomba hujumigha yardem bergüchi emes, belki bombini ibadetxanisigha qoyghan kishi ikenlikini bildürgen we déloning yépilghanliqini éytqan.

Halbuki, krspin ependimning bildürüshiche, bu hujumni ash tawiqidin ayrilip qalghan adem etkeschiliri tayland hökümitining zerbe bérish herikitidin öch élish üchün qilghan, dep qarashmu küchlük asasi yoq perez iken. Chünki adem etkeschiliki taylandta ezeldin mewjut yer asti soda qanallirining biri bolup, etkeschiler bomba partlitip özini ashkarilap emes, belki amal bar béshini towen tutush arqiliq sodisini xupiyane dawam qilishni xalaydiken.

Eger ehwal shundaq iken, undaqta bu bomba hujumini zadi kim qildi? buning jawabi nurghun kishilerge bir sir. Shan krspin ependimning ilgiri sürüshiche, héch bolmighanda hökümet da'iriliri qolgha alduq dep sazayi qilip yürgen ikki gumandar axbaratqa biwasite bayanat béreligende, ulardin muxbirlar ochuq-yoruq so'allarni soriyalighanda andin buningdiki bezi gumaniy nuqtilar qismen jawablishi mumkin iken.