Erdoghan: yéngi nishanimiz shangxey hemkarliq teshkilati

Bash ministirning bu bayanati türkiyidiki herqaysi qatlam kishiliri arisida yéngi munazire nuqtisigha aylandi.

Shangxey hemkarliq teshkilati xitay, rusiye, qazaqistan, qirghizistan, tajikistan teripidin 1996-yili qurulghan bolup, 2001-yili özbékistanning qoshulushi bilen, dunya siyasitide belgilik rolgha ige bolushqa bashlighan xelq'araliq bir teshkilat. Afghanistan, mongghuliye, hindistan, pakistan, iran qatarliq döletler shangxey hemkarliq teshkilatining közetküchi döletliri bolup, türkiye, sirlanka, bélorusiye qatarliq döletler muzakire qilghuchi döletler hésablinidu.

Erdoghan muxbirning so'aligha bergen jawabida munularni otturigha qoydi:
“75 Milyon türk xelqining bash ministiri bolush süpitim bilen, xalap xalimay bashqa yollarnimu izdep baqidikenmiz. Shunga ötkende men putin'ghimu dédim, bizni shangxey hemkarliq teshkilatigha qobul qilinglar. Némishqa yawropa birlikige kirimiz dep turuwalidighanliqimizni sorighanikensiler, undaqta bizni shangxey hemkarliq teshkilatigha qobul qilinglar, bizmu yawropa birlikidin qol üzeyli. Shangxey hemkarliq teshkilatigha qobul qilinidighan bolsaq, yawropa birlikige kirishke urunupmu yürmeymiz. Shangxey hemkarliq teshkilati yawropa ittipaqidin yaxshi.”

Erdoghan muxbirning shangxey hemkarliq teshkilatining ewzelliki heqqidiki so'aligha mundaq jawab berdi:
“Aldi bilen nopus jehettin yawropadin qatmu-qat yuqiri. Undin qalsa biz bilen diniy, kültüri we qimmet qarashliri ortaq bolghan döletler bilen bir yerge kéleleymiz.”

Bash ministirning bu bayanatidin kéyin türkiyining eng chong gézitliridin biri bolghan “Höriyet” gézitining obzorchisi sedat ergin ependi 1-ayning 29-künidiki obzorida bash ministirning jawablirining ikki sewebi barliqini, biri yérim esirdin buyan yawropa birlikige eza bolalmaywatqan türkiyining yawropadin renjip, türkiyining bashqa tallashliriningmu barliqini yawropa ittipaqigha köz -köz qilmaqchi bolghanliqida. Yene biri, ortaq meniwi qimmetlerge ige döletler bilen hemkarlishish niyitining barliqida ikenlikini otturigha qoyghan. Sedat ergin obzorida yene erdoghanning bu qarashlirining türkiye hökümitining yawropa ittipaqidin toluq ümid üzgenlikining ipadisi ikenlikini ilgiri sürgen.

Türkiyini rusiye we xitay bashchiliqidiki shangxey hemkarliq teshkilati qobul qilamdu? türkiye shangxey hemkarliq teshkilatigha eza bolghan teqdirde Uyghur mesilisige qandaq tesirlerni körsitishi mumkin? dégen'ge oxshash so'allargha jawab tépish üchün xelq'ara istratégiye tetqiqat merkizidin selchuq cholaq'oghlu bilen söhbet élip barduq.

Cholaq'oghlu ependi bash ministirining bu bayanatining peqetla yawropa birlikige bizning bashqa tallashlirimizmu bar ikenlikini körsitip qoyush meqsitide éytilghan sözler ikenlikini otturigha qoyup mundaq dédi:
“Bash ministir ötken yili putin bilen uchrashqan chaghdimu, shangxey hemkarliq teshkilatigha alsanglar, biz yawropa birlikidin waz kéchimiz dégen idi. Bash ministirning bu sözlirige omumiy jehettin qaraydighan bolsaq, bular yawropa birlikining türkiyini almaywatqanliqigha bolghan renjishtin ibaret. Bolupmu kéyinki besh alte yil ichide türkiyining yawropa ittipaqigha kirish munaziriside chékinish körülmekte. 2005-Yilida yawropa ittipaqigha iltimas qilghan döletler alliburun yawropa ittipaqigha kirip boldi. Türkiye bolsa hélighiche ishik chékip turmaqta. Shunga bash ministirning bundaq déyishi tolimu tebi'iy.”

Selchuq cholaq'oghlu shangxey hemkarliq teshkilatining türkiyige payda élip kélelmeydighanliqini éytip mundaq dédi:
“Belki siyasiy we iqtisadiy jehettin türkiyige belgilik nep tégip qélishi mumkin. Emma, türkiye bu teshkilattiki döletler bilen ortaq siyasiy qimmet qarashlirigha ige emes. Yawropa ittipaqigha oxshash démokratiye, insan heqliri qanuniy üstünlük, az sanliq milletlerning heq-hoquqi qatarliqlargha qaraydighan bolsaq, shangxey hemkarliq teshkilatidiki döletler bu jehettin eng nachar döletler. Shunga omumiy jehettin türkiye bek nep élip kételishimu natayin.