Türkiyediki Uyghurlar bu yilliq ramizan éyini qandaq kütüwaldi?

“On ikki ayning padishahi” dep teriplinidighan muqeddem ramzan éyi Uyghur diyarida diniy ibadet pütünley cheklen'gen, bir milyondek Uyghur atalmish “Terbiyilesh lagérliri” gha qamalghan, chet'ellerdiki Uyghurlar ata-ana we uruq-tughqanliri bilen alaqilishalmaywatqan bir pewqul'adde qiyin mezgilde bashlandi. Undaqta, türkiyediki Uyghurlar ramzan éyini qandaq kütüwaldi? ular 30 künlük rozini qandaq ötküzmekchi?

Biz bu heqte türkiyediki Uyghurlarning oy-xiyalliri we ijtima'iy keypiyatini bilish üchün Uyghur pa'aliyetchilerdin adil abdughopur ependi, xitayning diniy bésimidin qéchip türkiyege kelgen feruq qurban ependi, kastamonu uniwérsitétining oqughuchisi sübhinur ömer qatarliqlar bilen söhbet élip barduq.

2014-Yilida tayland we malayshiya arqiliq türkiyege kelgen adil abdughopur ependi özining türkiyede beshinchi qétim ramzan éyini ötküzüwatqanliqini, türkiyege kélip diniy we milliy erkinlikke érishkenlikini, bu yilliq ramazanning pütün dunyadiki Uyghurlargha xeyrlik bolushini tileydighanliqini bayan qildi. 

Kéyinki yillarda xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitining chidighusiz weziyetke kélishige egiship, türkiyege köchüp kéliwatqan Uyghurlarning sanimu köpeygen idi. Biz igiligen melumatlargha asaslan'ghanda, 2014-2015-yillirida tayland we malayshiya arqiliq türkiyege kelgen Uyghurlarning sani 7500 etrapida ikenliki texmin qilinmaqta. Bu Uyghurlarning köpi xitayning diniy we siyasiy bésimidin qéchip kelgen Uyghurlar idi. Tayland we malayshiya arqiliq kelgenlerdin 2000 dek Uyghur türkiyening qeyseri wilayitide yashimaqta. Bu Uyghurlardin feruq qurban ependi ramzan éyining kelgenlikidin xursen bolghanliqini, özining ramzan éyida Uyghurlarning erkinliki üchün du'a qilidighanliqini bayan qildi.

Feruq qurban ependi öz kechmishliri toghriliq eslime bérip, toluq ottura mektepte oquwatqan waqitlirida mektepte namaz ötigenliki üchün jazagha tartilghanliqini, mektep balilirining rozi tutushining qattiq cheklen'genlikini bayan qildi. U yene xitayda din cheklen'gen bolghachqa kishilerning rozi tutqan teqdirdimu özini jinayet sadir qilghandek hés qilip yüridighanliqini, 2015-yili ramzan éyida özining “Kochida iptar tamiqi yéding” dep jazalaydighanliqini, shu weqedin kéyinla türkiyege qéchip chiqqanliqini bayan qildi. 

Melumki, türkiye Uyghur oqughuchilar eng köp oquwatqan döletlerdin biri bolup, ötken yili xitay hökümiti misirdiki Uyghur oqughuchilarni tutqun qilishqa bashlighandin kéyin ularning köpi türkiyege qéchip kelgen idi. Hazir türkiyening kastamonu uniwérsitétida 100 dek Uyghur oqughuchi oqumaqta. Bularning köpi türkiyede tunji qétim ramzan éyini kütüwalghan iken. Mezkur uniwérsitétta oquwatqan subhinur ömer özining ramzan éyidiki héssiyati we oylighanlirini bayan qildi.

Ramzan éyi musulmanlar otturisidiki hemkarliqni kücheytidighan, öz'ara yardem we méhribanliqni ilgiri süridighan shundaqla kishilerde sebir-chidam yétildüridighan bir ay. Türk ammiwi teshkilatliri ramazanning rohigha asasen kishilerge iptar ziyapetliri béridu. Kastomunu uniwérsitétida oquwatqan subhinur ömer burun türk ammiwi teshkilatlirining iptar ziyapetlirige barghanliqini, bu yil Uyghur oqughuchilar köp bolghachqa Uyghur oqughuchilarningmu ayrim iptar ziyapetliri ötküzüshni pilanlawatqanliqini bayan qildi.

Adil abdughopur ependi ziyaritimiz jeryanida tarixtin buyan herqandaq bir hakimiyet zulumni chektin ashurghan haman öz seltenitining ulini tewritip ghulap chüshüshke yüzlen'genlikini, xitayning hazirqi chektin ashqan mustebitlikmu haman uni yiqilishqa sörep mangidighanliqini bayan qildi.