Түркийәдики чоң аммиви тәшкилат хитайниң уйғурларға қаратқан сияситигә қарши имза паалийити башлиди

Хитайниң йеқинқи йилларда уйғур диярида вә чәт ‘әлдә яшаватқан уйғурларға қарита елип бериватқан бесим сиясәтлиригә наразилиқ билдүрүш шундақла уйғурларниң һәқ-һоқуқлирини қоғдаш мәқситидә “түрк очақлири” тәшкилати имза йиғиш долқуни қозғиди. “түрк очақлири” тәшкилати рәиси мәмәт өзниң ейтишичә бу паалийәткә “түрк очақлири” тәшкилатиниң әнқәрәдики мәркизи вә 81 вилайәттики шөбилири аваз қошидикән. Имза йиғиш паалийитиниң шоари “хитай дөлитиниң уйғур түрклиригә қарита йүргүзүватқан инсан қелипидин чиққан сиясити дәрһал тохтитилсун!” болуп, мәзкур имза йиғиш паалийити чәтәлдики бир гуруппа уйғур иҗтимаий таратқуларда башланған имза йиғиш долқуниға асасән, “түрк очақлири” тәшкилати тәрипидинму уюштурулған болуп, буниңға қол қоюшни халиғанлар “түрк очақлири” ниң тор бетигә кирип қол қойса болидикән.

Хитай дөлитиниң дәрһал тохтитиши тәләп қилинған мәзмунлар төвәндики 7 маддидин тәркиб тапқан болуп, булар төвәндикичә:

1. Хитай дөлити өзиниң қануниға вә өзи қол қойған хәлқара қанунларға хилап болған “сиясий өгиниш, меңә ююш лагерлирини” тақивәтсун.
2. Шәрқий түркистандики уйғурларға қоюлған саяһәт чәклимиси билән чәтәлдә туруватқан шәрқий түркистанлиқларға қоюлған юртиға қайтиш, туғқан йоқлаш зияритигә беришиға қоюлған чәклимиләр дәрһал әмәлдин қалдурулсун.
3. Чәтәлдә туруватқан шәрқий түркистанлиқлар билән, райондики кишиләр оттурисидики пул әвәтиш, почта алақә, телефон вә башқа алақиләргә қоюлған чәклимиләр бикар қилинсун.
4. Чәтәлдә уруқ-туғқанлири бар кишиләргә қоюлған тәқиб қилиш сияситини әмәлдин қалдуруп, әқәллий һоқуқи болған хәвәрлишиш әркинлики берилсун.
5. Чәтәлдә туруватқан уйғурларға қарита йүргүзүлүватқан узақта туруп контрол астида тутуп туруш, көзитиш вә уруқ-туғқанлирини гөрүгә елиш сиясити дәрһал бикар қилинсун.
6. Хитай дөлити уйғурларниң шәхсий компютер вә янфонлирини халиғанчә тәкшүрүш сияситидин дәрһал ваз кәчсун.
7. Уйғурларниң өйигә халиғанчә кирип тәкшүрүш, уйғурлар билән хитайларни туғқан болушқа мәҗбурлаш сиясити дәрһал тохтитилсун.

Түркийә җумһурийити 86 милйон нопусқа игә бир дөләт болуп, түркләрниң көпи уйғур дияриниң өзлириниң ата юрти икәнликини, уйғурлар билән қан-қериндаш икәнликини, уйғур дәвасиниң өзлириниң дәваси икәнликини тәкитлишиду. Әнә шундақ пикирдикиләрдин зияритимизни қобул қилған “түрк очақлири” тәшкилати рәиси, профессор мәмәт өз әпәнди имза йиғиш паалийитини башлаштики мәқсити һәққидә тохтилип мундақ деди: “биз түрк очақлири тәшкилати болуш сүпитимиз билән түркий милләтләрниң мәсилилиригә көңүл бөлүшни өз вәзипимиз дәп билимиз. Узун йиллардин буян шәрқий түркистанда бесим бар, биз буларни билимиз. Болупму, түркийәдә вә башқа дөләтләрдә оқуватқан уйғур оқуғучиларниң аилилири билән алақилишиштә еғир мәсилә бар. Хитай һөкүмити шәрқий түркистанлиқларға еғир бесим ишлитиватиду. Шуңа биз бу имза йиғиш паалийитини қоллап, бизму кишиләрни аваз қошушқа чақирдуқ.”

Түркийәдә 105 йилдин буян паалийәт елип бериватқан “түрк очақлири” тәшкилати бурундин тартип дуняниң һәрқайси җайлиридики түркий милләтләрниң мәсилилиригә көңүл бөлүп келиватқан тәшкилатлардин бири, хитай һөкүмити 2016-йили мәзкур тәшкилатқа әза 8 кишини үрүмчи айродромидин қайтурувәткән иди. Хитай һөкүмити “түрк очақлири” ни бурундин тартип “бөлгүнчиләрни қоллиди” дәп әйибләп кәлмәктә. “түрк очақлири” тәшкилатиниң рәиси профессор мәмәт өз әпәндидин буни сориғинимизда у, мундақ җаваб бәрди: “әгәр, хитай һөкүмити мушундақ ойлаватқан болса түрк очақлири тәшкилатини билмәйдикән. Түрк очақлири тәшкилати пүтүнләй, пикрий, илмий вә мәдәнийәт паалийәтлири билән шуғуллиниду. Түркийәниң ичи вә сиртидики күндилик сиясәт билән шуғулланмайду. Биз дуняниң һәрқайси җайлиридики түркий милләтләрниң һәқ-һоқуқини қоғдашқа тиришиватимиз. Әпсус хитай һөкүмитиниң бизгә болған көз қариши пүтүнләй хата.”

“түрк очақлири” тәшкилати бурундин тартип дуня уйғур қурултийи һәмкарлишиватқан тәшкилатлардин бири болуп, дуня уйғур қурултийи рәиси долқун әйса әпәнди “түрк очақлири” ға охшаш чоң бир тәшкилатниң бу имза йиғиш паалийитигә аваз қошушиниң хитайға қарши хәлқара бесим ишлитиштә иҗабий рол ойнайдиғанлиқини баян қилди.

“түрк очақлири” тәшкилатиниң түркийәдики 81 вилайәттә вә бәзи явропа дөләтлиридә шөбиси бар болуп, әзалириниң көпи зиялийлардин тәркиб тапқан, җәмийәттә тәсири күчлүк аммиви тәшкилатлардин бири һесаблиниду. Измирдики әгә университети оқутқучиси профессор доктор алимҗан инайәт әпәнди бу имза йиғиш паалийитиниң түрк һөкүмитигә тәсир көрситидиғанлиқини баян қилди.