Türkiyediki chong ammiwi teshkilat xitayning Uyghurlargha qaratqan siyasitige qarshi imza pa'aliyiti bashlidi

Xitayning yéqinqi yillarda Uyghur diyarida we chet ‘elde yashawatqan Uyghurlargha qarita élip bériwatqan bésim siyasetlirige naraziliq bildürüsh shundaqla Uyghurlarning heq-hoquqlirini qoghdash meqsitide “Türk ochaqliri” teshkilati imza yighish dolquni qozghidi. “Türk ochaqliri” teshkilati re'isi memet özning éytishiche bu pa'aliyetke “Türk ochaqliri” teshkilatining enqerediki merkizi we 81 wilayettiki shöbiliri awaz qoshidiken. Imza yighish pa'aliyitining sho'ari “Xitay dölitining Uyghur türklirige qarita yürgüzüwatqan insan qélipidin chiqqan siyasiti derhal toxtitilsun!” bolup, mezkur imza yighish pa'aliyiti chet'eldiki bir guruppa Uyghur ijtima'iy taratqularda bashlan'ghan imza yighish dolqunigha asasen, “Türk ochaqliri” teshkilati teripidinmu uyushturulghan bolup, buninggha qol qoyushni xalighanlar “Türk ochaqliri” ning tor bétige kirip qol qoysa bolidiken.

Xitay dölitining derhal toxtitishi telep qilin'ghan mezmunlar töwendiki 7 maddidin terkib tapqan bolup, bular töwendikiche:

1. Xitay döliti özining qanunigha we özi qol qoyghan xelq'ara qanunlargha xilap bolghan “Siyasiy öginish, ménge yuyush lagérlirini” taqiwetsun.
2. Sherqiy türkistandiki Uyghurlargha qoyulghan sayahet cheklimisi bilen chet'elde turuwatqan sherqiy türkistanliqlargha qoyulghan yurtigha qaytish, tughqan yoqlash ziyaritige bérishigha qoyulghan cheklimiler derhal emeldin qaldurulsun.
3. Chet'elde turuwatqan sherqiy türkistanliqlar bilen, rayondiki kishiler otturisidiki pul ewetish, pochta alaqe, téléfon we bashqa alaqilerge qoyulghan cheklimiler bikar qilinsun.
4. Chet'elde uruq-tughqanliri bar kishilerge qoyulghan teqib qilish siyasitini emeldin qaldurup, eqelliy hoquqi bolghan xewerlishish erkinliki bérilsun.
5. Chet'elde turuwatqan Uyghurlargha qarita yürgüzülüwatqan uzaqta turup kontrol astida tutup turush, közitish we uruq-tughqanlirini görüge élish siyasiti derhal bikar qilinsun.
6. Xitay döliti Uyghurlarning shexsiy kompyutér we yanfonlirini xalighanche tekshürüsh siyasitidin derhal waz kechsun.
7. Uyghurlarning öyige xalighanche kirip tekshürüsh, Uyghurlar bilen xitaylarni tughqan bolushqa mejburlash siyasiti derhal toxtitilsun.

Türkiye jumhuriyiti 86 milyon nopusqa ige bir dölet bolup, türklerning köpi Uyghur diyarining özlirining ata yurti ikenlikini, Uyghurlar bilen qan-qérindash ikenlikini, Uyghur dewasining özlirining dewasi ikenlikini tekitlishidu. Ene shundaq pikirdikilerdin ziyaritimizni qobul qilghan “Türk ochaqliri” teshkilati re'isi, proféssor memet öz ependi imza yighish pa'aliyitini bashlashtiki meqsiti heqqide toxtilip mundaq dédi: “Biz türk ochaqliri teshkilati bolush süpitimiz bilen türkiy milletlerning mesililirige köngül bölüshni öz wezipimiz dep bilimiz. Uzun yillardin buyan sherqiy türkistanda bésim bar, biz bularni bilimiz. Bolupmu, türkiyede we bashqa döletlerde oquwatqan Uyghur oqughuchilarning a'ililiri bilen alaqilishishte éghir mesile bar. Xitay hökümiti sherqiy türkistanliqlargha éghir bésim ishlitiwatidu. Shunga biz bu imza yighish pa'aliyitini qollap, bizmu kishilerni awaz qoshushqa chaqirduq.”

Türkiyede 105 yildin buyan pa'aliyet élip bériwatqan “Türk ochaqliri” teshkilati burundin tartip dunyaning herqaysi jayliridiki türkiy milletlerning mesililirige köngül bölüp kéliwatqan teshkilatlardin biri, xitay hökümiti 2016-yili mezkur teshkilatqa eza 8 kishini ürümchi ayrodromidin qayturuwetken idi. Xitay hökümiti “Türk ochaqliri” ni burundin tartip “Bölgünchilerni qollidi” dep eyiblep kelmekte. “Türk ochaqliri” teshkilatining re'isi proféssor memet öz ependidin buni sorighinimizda u, mundaq jawab berdi: “Eger, xitay hökümiti mushundaq oylawatqan bolsa türk ochaqliri teshkilatini bilmeydiken. Türk ochaqliri teshkilati pütünley, pikriy, ilmiy we medeniyet pa'aliyetliri bilen shughullinidu. Türkiyening ichi we sirtidiki kündilik siyaset bilen shughullanmaydu. Biz dunyaning herqaysi jayliridiki türkiy milletlerning heq-hoquqini qoghdashqa tirishiwatimiz. Epsus xitay hökümitining bizge bolghan köz qarishi pütünley xata.”

“Türk ochaqliri” teshkilati burundin tartip dunya Uyghur qurultiyi hemkarlishiwatqan teshkilatlardin biri bolup, dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa ependi “Türk ochaqliri” gha oxshash chong bir teshkilatning bu imza yighish pa'aliyitige awaz qoshushining xitaygha qarshi xelq'ara bésim ishlitishte ijabiy rol oynaydighanliqini bayan qildi.

“Türk ochaqliri” teshkilatining türkiyediki 81 wilayette we bezi yawropa döletliride shöbisi bar bolup, ezalirining köpi ziyaliylardin terkib tapqan, jem'iyette tesiri küchlük ammiwi teshkilatlardin biri hésablinidu. Izmirdiki ege uniwérsitéti oqutquchisi proféssor doktor alimjan inayet ependi bu imza yighish pa'aliyitining türk hökümitige tesir körsitidighanliqini bayan qildi.