Түркийәдә “җаза лагерлири” мәсилисини муһакимә қилиш көпәймәктә

“хабәр түрүк” телевизийә қанилидики уйғурларға аит муназиридин бир көрүнүш. 2019-Йили 10-январ. Түркийә.

Проф. Др. Абдурешит җелил қарлуқ әпәндим түркийә маарипчилар уюшмисиниң вәкилләр қурултийида сөздә. 2019-Йили 6-январ. Анталийә, түркийә.

Түркийәниң анталийә шәһиридә өткүзүлгән түркийә маарипчилар уюшмисиниң вәкилләр қурултийиниң йиғин залидин бир көрүнүш. 2019-Йили 6-январ. Анталийә, түркийә.

Уйғурларниң һазирқи еғир вәзийити түркийәдики әң чоң аммиви тәшкилатлар тәрипидин һәр хил йоллар билән аңлитилиш билән бирликтә түркийәдики әң чоң телевизийиләрдиму муназирә темисиға айлинишқа башлиди.

“җаза лагерлири” мәсилисидә түркийә һөкүмити сүкүттә туривеливатқан бүгүнки күндә түркийәдики аммиви тәшкилатлар, өктичи партийәләр вә түрк аммиси һәр хил паалийәтләр арқилиқ уйғурларниң һазирқи еғир вәзийитини оттуриға қоюшқа тиришмақта. Болупму бу мавзу 10-январ күни түркийәниң әң чоң телевизийәлиридин бири “хабәр түрк” телевизийәсидә муназирә темиси болди.

1-Айниң 5-6-күнлири түркийәниң анталийә шәһиридә өткүзүлгән түркийә маарипчилар уюшмисиниң вәкилләр қурултийиниң ечилиш мурасимида “хитайниң шәрқий түркистан сиясити” темисида доклат берилди. Мәзкур доклатни әнқәрәдики һаҗи байрам университетиниң профессори абдурешит җелил қарлуқ әпәнди бәргән.

Түркийә маарипчилар уюшмисиниң тор бетидики хәвәрдә, түркийәниң әң чоң аммиви тәшкилатлиридин бири болған маарипчилар уюшмисиниң вәкилләр қурултийида уйғур мәсилисиниң оттуриға қоюлушидики мәқсәт һәққидә мундақ дейилгән: “биз түркийә маарипчилар уюшмиси болуш сүпитимиз билән хәлқимизниң шәрқий түркистан мәсилисигә қизиқишини күчәйтиш үчүн бундақ паалийәтләрни өткүзүватимиз. Зални шәрқий түркистанниң көк байриқи вә түрк байриқи билән безидуқ. Абдурешит җелил қарлуқ әпәнди шәрқий түркистан тоғрисида доклат бәрди. Вәкиллиримиз наһайити хурсән болди. Бизниң әзалиримиз шәрқий түркистан мәсилисини яхши билиду. Биз шәрқий түркистанлиқларни қоллайдиғанлиқимизни ипадиләш үчүн бундақ бир паалийәт өткүздуқ”.

Вәкилләр қурултийиниң ечилиш мурасимида мәхсус доклат бәргән профессор абдурешит қарлуқ әпәнди, мәзкур вәкилләр қурултийиға түркийәниң 81 вилайитидин 1000 әтрапида вәкилниң иштирак қилғанлиқини, өзиниң уйғурлар тоғрисида доклат бәргәнликини баян қилди. 

Абдурешит қарлуқ әпәнди маарипчилар вәкилләр қурултийи ечилидиған залниң көк байрақ билән безәлгәнликини, наһайити тәсирләнгәнликини баян қилди. 

Түркийә кадирлар уюшмиси 450 миң әзаси бар аммиви тәшкилатлардин бири болуп, түркийә маарипчилар уюшмиси униң тармиқидики бир аммиви тәшкилат. Абдурешит җелил қарлуқ бәргән бир йерим саәтлик “хитайниң шәрқий түркистан сиясити” мавзулуқ доклатида нохтилиқ һалда 2016-йилидин кейин хитай елип бериватқан тәқибләш сиясәтлири һәққидә тохталған. У, бу һәқтә мәлумат бәрди. 

Кейинки айларда түркийәниң һәрқайси вилайәтлиридә уйғур дияридики түркий милләтләр дучар болуватқан еғир вәзийәтни оттуриға қоюш, хитайни әйибләп түркийә һөкүмитиниң уйғурлар мәсилисигә көңүл бөлүшини қолға кәлтүрүш үчүн һәр хил паалийәтләр өткүзүлмәктә. 12-Айниң 3-күни истанбулдин әнқәрәгә қарап пиядә йүрүш қилған әршидин әркин әпәнди һазирғичә 38 әтрапида шәһәр вә наһийиләрдә йәрлик аммиви тәшкилатлар билән һәмкарлишип намайиш, доклат бериш паалийәтлиригә қатнишип уйғурларниң еғир вәзийитини аңлатти. Уйғур паалийәтчи әршидин әркин әпәнди бу һәқтә мәлумат бәрди. 

10-январ күни ахшам түркийәниң әң чоң телевизийәлиридин бири болған “хабәр түрк” телевизийәсидики “нәдир нә дәйилдир?”, йәни “немә?, немә әмәс” намлиқ телевизийә программисида хитайниң җаза лагерлири мәсилиси оттуриға қоюлди. Буниңға қатнашқан мутәхәссисләрниң көпиниң уйғур мәсилисини чоңқур билмәйдиғанлиқи кишиләрниң диққитини тартти. 

Хабәр түрк телевизийәсидики программида мутәхәссисләр “җаза лагерлири” мәсилиси тоғрисида елип берилған муназиридә уйғурларниң һазирқи еғир вәзийитиниң қандақ мәйданға чиққанлиқи, хитайниң 70 йилдин буян уйғурларға елип бериватқан бесим сияситиниң сәвәблири тоғрисида көз қарашлирини оттуриға қоюшти. “сабаһ” гезити обзорчиси мәрвә шәбнәм ханим кейинки күнләрдә түркийәдики бәзи ахбарат васитилиридә вә иҗтимаий таратқуларда илгири сүрүватқан “шәрқий түркистандики вәзийәттә американиң қоли бар” дегән сөздин қаттиқ биарам болуватқанлиқини, мав дәвридин тартип хитайниң уйғурларға қарита бастуруш елип бериватқанлиқини илгири сүрүп мундақ деди: “мав дәвридин тартип районда қирғинчилиқ бар. Җаза лагерлири бар. Улар 2014-йилидин тартип ислам динини хитайлаштуруш сиясити елип бериливатиду. Уйғурлар түркийә келип бизни қутулдурсун дегини йоқ. Бирләшкән дөләтләр тәшкилати һазир җаза лагерлирида бир милйон әтрапида киши йетиватқанлиқини илгири сүрүватиду. Инсан һәқлири тәшкилатлири болса бу санниң 3 милйон икәнликини илгири сүрүватиду. Мәсилән мениң бир уйғур достум бар, үндидарда ‛худа буйруса‚, ‛аллаһға аманәт бол‚ дәп язалмайду. Маңа уни язсаң мени җаза лагерлириға солайду дәйду. Сақал қоюш чәкләнгән, ромал селиш чәкләнгән, ‛қериндаш аилә‚ нами астида өйләргә хитайларни җайлаштуриватиду. Бундақ бир вәзийәттә “америкиниң қоли бар” демәй буларға ярдәм қилишимиз, хитайға бу мәсилини очуқ-ашкара дейишимиз керәк”.