Türkiyede “Jaza lagérliri” mesilisini muhakime qilish köpeymekte

“Xaber türük” téléwiziye qanilidiki Uyghurlargha a'it munaziridin bir körünüsh. 2019-Yili 10-yanwar. Türkiye.

Prof. Dr. Abduréshit jélil qarluq ependim türkiye ma'aripchilar uyushmisining wekiller qurultiyida sözde. 2019-Yili 6-yanwar. Antaliye, türkiye.

Türkiyening antaliye shehiride ötküzülgen türkiye ma'aripchilar uyushmisining wekiller qurultiyining yighin zalidin bir körünüsh. 2019-Yili 6-yanwar. Antaliye, türkiye.

Uyghurlarning hazirqi éghir weziyiti türkiyediki eng chong ammiwi teshkilatlar teripidin her xil yollar bilen anglitilish bilen birlikte türkiyediki eng chong téléwiziyilerdimu munazire témisigha aylinishqa bashlidi.

“Jaza lagérliri” mesiliside türkiye hökümiti sükütte turiwéliwatqan bügünki künde türkiyediki ammiwi teshkilatlar, öktichi partiyeler we türk ammisi her xil pa'aliyetler arqiliq Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitini otturigha qoyushqa tirishmaqta. Bolupmu bu mawzu 10-yanwar küni türkiyening eng chong téléwiziyeliridin biri “Xaber türk” téléwiziyeside munazire témisi boldi.

1-Ayning 5-6-künliri türkiyening antaliye shehiride ötküzülgen türkiye ma'aripchilar uyushmisining wekiller qurultiyining échilish murasimida “Xitayning sherqiy türkistan siyasiti” témisida doklat bérildi. Mezkur doklatni enqerediki haji bayram uniwérsitétining proféssori abduréshit jélil qarluq ependi bergen.

Türkiye ma'aripchilar uyushmisining tor bétidiki xewerde, türkiyening eng chong ammiwi teshkilatliridin biri bolghan ma'aripchilar uyushmisining wekiller qurultiyida Uyghur mesilisining otturigha qoyulushidiki meqset heqqide mundaq déyilgen: “Biz türkiye ma'aripchilar uyushmisi bolush süpitimiz bilen xelqimizning sherqiy türkistan mesilisige qiziqishini kücheytish üchün bundaq pa'aliyetlerni ötküzüwatimiz. Zalni sherqiy türkistanning kök bayriqi we türk bayriqi bilen béziduq. Abduréshit jélil qarluq ependi sherqiy türkistan toghrisida doklat berdi. Wekillirimiz nahayiti xursen boldi. Bizning ezalirimiz sherqiy türkistan mesilisini yaxshi bilidu. Biz sherqiy türkistanliqlarni qollaydighanliqimizni ipadilesh üchün bundaq bir pa'aliyet ötküzduq”.

Wekiller qurultiyining échilish murasimida mexsus doklat bergen proféssor abduréshit qarluq ependi, mezkur wekiller qurultiyigha türkiyening 81 wilayitidin 1000 etrapida wekilning ishtirak qilghanliqini, özining Uyghurlar toghrisida doklat bergenlikini bayan qildi. 

Abduréshit qarluq ependi ma'aripchilar wekiller qurultiyi échilidighan zalning kök bayraq bilen bézelgenlikini, nahayiti tesirlen'genlikini bayan qildi. 

Türkiye kadirlar uyushmisi 450 ming ezasi bar ammiwi teshkilatlardin biri bolup, türkiye ma'aripchilar uyushmisi uning tarmiqidiki bir ammiwi teshkilat. Abduréshit jélil qarluq bergen bir yérim sa'etlik “Xitayning sherqiy türkistan siyasiti” mawzuluq doklatida noxtiliq halda 2016-yilidin kéyin xitay élip bériwatqan teqiblesh siyasetliri heqqide toxtalghan. U, bu heqte melumat berdi. 

Kéyinki aylarda türkiyening herqaysi wilayetliride Uyghur diyaridiki türkiy milletler duchar boluwatqan éghir weziyetni otturigha qoyush, xitayni eyiblep türkiye hökümitining Uyghurlar mesilisige köngül bölüshini qolgha keltürüsh üchün her xil pa'aliyetler ötküzülmekte. 12-Ayning 3-küni istanbuldin enqerege qarap piyade yürüsh qilghan ershidin erkin ependi hazirghiche 38 etrapida sheher we nahiyilerde yerlik ammiwi teshkilatlar bilen hemkarliship namayish, doklat bérish pa'aliyetlirige qatniship Uyghurlarning éghir weziyitini anglatti. Uyghur pa'aliyetchi ershidin erkin ependi bu heqte melumat berdi. 

10-Yanwar küni axsham türkiyening eng chong téléwiziyeliridin biri bolghan “Xaber türk” téléwiziyesidiki “Nedir ne deyildir?”, yeni “Néme?, néme emes” namliq téléwiziye programmisida xitayning jaza lagérliri mesilisi otturigha qoyuldi. Buninggha qatnashqan mutexessislerning köpining Uyghur mesilisini chongqur bilmeydighanliqi kishilerning diqqitini tartti. 

Xaber türk téléwiziyesidiki programmida mutexessisler “Jaza lagérliri” mesilisi toghrisida élip bérilghan munaziride Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitining qandaq meydan'gha chiqqanliqi, xitayning 70 yildin buyan Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitining sewebliri toghrisida köz qarashlirini otturigha qoyushti. “Sabah” géziti obzorchisi merwe shebnem xanim kéyinki künlerde türkiyediki bezi axbarat wasitiliride we ijtima'iy taratqularda ilgiri sürüwatqan “Sherqiy türkistandiki weziyette amérikaning qoli bar” dégen sözdin qattiq bi'aram boluwatqanliqini, maw dewridin tartip xitayning Uyghurlargha qarita basturush élip bériwatqanliqini ilgiri sürüp mundaq dédi: “Maw dewridin tartip rayonda qirghinchiliq bar. Jaza lagérliri bar. Ular 2014-yilidin tartip islam dinini xitaylashturush siyasiti élip bériliwatidu. Uyghurlar türkiye kélip bizni qutuldursun dégini yoq. Birleshken döletler teshkilati hazir jaza lagérlirida bir milyon etrapida kishi yétiwatqanliqini ilgiri sürüwatidu. Insan heqliri teshkilatliri bolsa bu sanning 3 milyon ikenlikini ilgiri sürüwatidu. Mesilen méning bir Uyghur dostum bar, ündidarda ‛xuda buyrusa‚, ‛allahgha amanet bol‚ dep yazalmaydu. Manga uni yazsang méni jaza lagérlirigha solaydu deydu. Saqal qoyush cheklen'gen, romal sélish cheklen'gen, ‛qérindash a'ile‚ nami astida öylerge xitaylarni jaylashturiwatidu. Bundaq bir weziyette “Amérikining qoli bar” démey bulargha yardem qilishimiz, xitaygha bu mesilini ochuq-ashkara déyishimiz kérek”.