“Uyghur ziyaliylar enjümeni” washin'gtonda bashlandi

Jorj washin'gton uniwérsitétida échilghan “Uyghur ziyaliylar enjümeni” din bir körünüsh. 2018-Yili 27-iyul. Washin'gton d. S., amérika.

27-Iyul küni, amérika paytexti washin'gtondiki jorj washin'gton uniwérsitétining zalida “Uyghur ziyaliylar enjümeni” échildi. Dunyaning herqaysi jayliridin kelgen Uyghur ziyaliylirining bash qoshushi bilen échilghan bu yighinda Uyghur élidiki éghir weziyetni ayaghlashturush üchün qilishqa tégishlik xizmetler üstide nuqtiliq muzakire élip baridiken.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, 27-iyul jüme küni, amérikidiki jorj washin'gton uniwérsitétida “Uyghur ziyaliylar enjümeni” bashlandi. Washin'gton waqti etigen sa'et 9:30 da bashlan'ghan bu yighin'gha amérika, kanada, awstraliye, yaponiye qatarliq bir qisim döletlerdin kelgen wekiller we washin'gton etrapidiki Uyghur anglighuchilardin bolup köp sanda kishi qatnashti. Yighinning échilish murasimigha awstraliyedin kelgen Uyghur ziyaliysi doktor memtimin ela ependi riyasetchilik qilghan bolup, u échilish sözide bu yighinning meqset-tertiplirini chüshendürüp ötti. 

Yighinning échilish murasimida dunya Uyghur qurultiyi aliy rehbiri rabiye qadir xanim sherep méhmini süpitide sözge teklip qilindi. Rabiye xanim sözide Uyghur ziyaliylirining Uyghur milliy dawasini ongushluq élip bérishta oynaydighan rolining intayin muhimliqini tekitlidi. 

Bügünki bu “Uyghur ziyaliylar enjümeni” ning échilish murasimida yene, amérikidiki jorj washin'gton uniwérsitéti xelq'ara tereqqiyat tetqiqat programmisi mudiri, proféssor shan robértis ependimu söz qildi. U yighin zalidikilerni Uyghurche salam bilen qarshi aldi. U sözide, aldi bilen bu yighin meydani jaylashqan orunning intayin muhim bir orunluqini, bu yerning amérika dölet ishliri ministirliqining yénidila ikenliki, shunga kélechekte yene mushundaq yighinlar échilmaqchi bolghan teqdirde özining dawamliq yardem qilidighanliqini éytti. 

Shan robérts ependi sözide yene, bu yighinning intayin muhimliqini, bolupmu uning aldinqi künliri amérika dölet mejliside Uyghur élining weziyiti heqqide guwahliq bérish yighini échilghan we amérika dölet ishliri ministirliqi dini erkinlikni ilgiri sürüsh qatarliq intayin muhim yighinni uyushturup, Uyghurlarning weziyitige zor diqqet peyda qilghan bir peytke toghra kelgenlikini bildürdi we bu yighinlarning Uyghur élidiki mesililerni tügitishte ehmiyetlik bolushini ümid qilidighanliqini bildürdi. 

Shan robérts ependi sözide yene, Uyghurlarning yillardin béri xitay hökümitining her türlük bésim siyasetlirige, yeni 21-esirde insaniyet dunyasi körüp baqmighan éghir insan hoquqi depsendichiliklirige uchrighanliqini tekitlep ötti. U: “Men we mushu yerdiki hemmimizni qattiq endishige séliwatqini hazir Uyghur élide keng kölemde yolgha qoyuluwatqan atalmish qayta terbiye lagérliridur. Bu lagérlarning qurulush sheklidin qarighandimu ularning waqitliq emes belki da'imliq mu'essese ikenliki bilinip turidu. Bizde lagérlar heqqidiki toluq melumatlar bolmisimu emma künsayin yenimu köp uchurlar ashkariliniwatidu. Uning ichide kishilerning öz medeniyiti we dinini saqlap qalghanliqi üchün éghir psixik bésimgha uchrawatqanliqi melum” dédi. U sözide tarixta yüz bergen yehudiylargha qaritilghan qirghinchiliq, kambodzhadiki qirghinchiliq we xitayning medeniyet inqilabi qatarliq paji'elerni eslitip turup: “Men bu esirde bundaq mu'essesiler mewjut bolmasliqi kérek dep qaraymen. Buninggha qarshi söz qilish hemmimizning mejburiyiti” dédi. Proféssor shan robérts ependi bolsa yene, hazir Uyghurlarni tetqiq qiliwatqan chet'ellik tetqiqatchilarning Uyghur mesiliside öz mes'uliyitini ada qilish üchün küch chiqiriwatqanliqini, xitayni tetqiq qilidighanlarningmu yillardin béri höküm sürüp kelgen “Öz-özini cheklesh”, yeni xitay hökümitining öch élishidin éhtiyat qilip, xitayni ochuq tenqid qilishtin qéchish weziyitige xatime bérilishi kéreklikini tonup yetkenlikini, herqaysi xelq'ara axbarat organlirining muxbirlirining Uyghur élide yüz bériwatqanlarning tonulushi üchün zor rol oynighanliqini bildürdi. Emma shan robérts ependi sözide yene “Aqiwette Uyghurning adwokatliqini yenila Uyghurlarning özi qilishi kérekliki” nimu eskertip ötti. 

Échilish nutuqliridin kéyin memtimin ela ependi yighin anglighuchilirigha yighinning kün tertiplirini tonushturup ötüp, yighinning doklat qismini resmiy bashlidi. Melum bolushiche, bu yighin ikki kün dawam qilidighan bolup, bu jeryanda ziyaliylar qandaq qilghanda Uyghur milliy dawasini ilgiri sürüsh, Uyghur dawasining herqaysi döletler diplomatiyesidiki orni, lidérliq uslubliri qatarliq oxshimighan mezmunlarda doklat sunidiken. Doklat axirida guruppa muzakiriliri ötküzülidiken we heriket pilani muzakiridin ötküzülüp xulase qilinidiken.