Yaponiye metbu'ati tokyodiki xitay elchixanisining Uyghurlar heqqidiki heriketlirini ashkarilidi
2017.03.10
Yaponiyedin chiqidighan nopuzluq metbu'atlardin “Sankin shimbun” gézitining 1-mart kündiki sanida “Xitay elchixanisi Uyghur we teywen mesililirining yaponiyede kéngiyishidin ensirep pewqul'adde naraziliq bildürdi” dégen serlewhede bash maqale élan qilghan bolup, maqalide tokyodiki xitay elchixanisining ötken yili 9-ayda kanagawa ölkisi kamakura sheher parlaménti ishxanisigha arqa-arqidin téléfon qilip, özlirining Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning shu yili 6-ayda kamakura sheher parlaméntida Uyghur kishilik hoquq mesililiri boyiche parlamént ezalirigha bergen doklatigha qattiq naraziliq bildüridighanliqini éytqan we Uyghur élida Uyghur xelqining bexit ichide turmush kechürwatqanliqini, rabiye qadir xanimning éytqanlirining bolsa pütünley yalghanliqini bildürgen. Shundaqla kamakura sheher parlaméntining ikkinchilep rabiye qadir xanimning Uyghur weziyiti toghrisida parlaméntta doklat sözlishige yéshil chiraq yéqip bermeslikini tewsiye qilghanliqi qeyt qilin'ghan.
Maqalide shundaqla xitay elchixanisining bu yil 2-ayning béshida yene qaytidin kamakura sheher parlaménti ishxanisigha téléfon qilip, rabiye qadir xanimning 14-féwral künidiki Uyghur kishilik hoquq mesililiri boyiche parlamént ezalirigha doklat bérish pa'aliyitini qet'iy emeldin qaldurushqa qistighanliqini ashkarilighan bolsimu, biraq maqalide xitay elchixanisidin kimning téléfon qilghanliqi körsitilmigen.
Gézitte yene, kamakura sheher parlaméntining xitay elchixanisining bu xildiki bésimlirigha qarshi özlirining naraziliqini bildürüp tokyodiki xitay elchixanisigha yollighan naraziliq xétimu tilgha élin'ghan bolup, uningda:“Kamakura sheher parlaméntining tokyodiki xitay elchixanisining naraziliqini qet'iy qobul qilmaydighanliqini shundaqla parlaméntning Uyghur kishilik hoquq mesilisini qollishining heqliq ikenlikini bildürüsh bilen birge, xitaygha Uyghurlar üstidin élip bériwatqan basturush siyasetlirini toxtitishqa chaqiriq qilghan.”
“Sankin shimbun” gézitide shundaqla xitay elchixanisining, yaponiyede pa'aliyet élip bériwatqan teywen musteqilliqi pa'aliyetchilirining heriketlirinimu bir qisim yaponiyelik siyasiyunlarning qollighanliqigha qarshi naraziliq bildürgenlikimu eskertilgen.
Biz mezkur gézittiki uchurgha asasen, kanagawa ölkisi kamakura sheher parlaménti ezasi u'éxata ependim bilen bu heqte söhbet élip barduq. U bu heqte toxtilip:“Ötken yili 9-ayda tokyodiki xitay elchixanisidiki siyasiy meslihetchi wang famililik xanim kamakura sheher parlamént ishxanisigha téléfon qilip, özining xitay elchixanisigha wakaliten rabiye qadir xanimning shu yili 6-ayda kamakura sheher parlaméntida bergen doklatigha naraziliq bildüridighanliqini éytqan shundaqla u, xitaydiki Uyghur, tibet, mongghullarning kishilik hoquq mesililiride héchqandaq mesilisining yoqluqini, ularning xitay tupriqi ichide bexitlik yashawatqanliqini, yaponiyediki parlaméntlarda ular toghrisida söhbet élip bérishning hajetsiz ikenlikini ilgiri sürüp, kamakura sheher parlaméntining rabiye qadir xanimning doklatigha ishenmeslikni éytiptu” dédi.
Parlaménti ezasi u'éxata xitay elchixanisiki wang famililik xitay diplomatining özige biwaste téléfon qilghanliqini we uninggha bergen jawabi toghrisida toxtilip:“Men keskinlik bilen wang famililik xanimgha shundaq dédimki, kamakura parlaménti elwette rabiye qadir xanimning sözige ishinidu. Sizning Uyghur, tibet, mongghullar toghrisida éytqanliringiz pütünley yalghan. Biz rabiye qadir xanimning sözige ishen'genlikimiz üchün, uni yene 14-féwral küni Uyghur kishilik hoquq mesililiri boyiche doklat sözleshke telep qilishni qarar qilduq dédim” dédi.
Kamakura sheher parlamént ezasi u'éxata ependim söhbitimiz jeryanida, tokyodiki xitay elchixanisidiki wang famililik xanimning bu yil 2-ayning béshida yene sheher parlaméntigha téléfon qilip, rabiye qadir xanimning 14-féwral künidiki parlamént ezalirigha Uyghur mesilisi toghrisida doklat bérish pa'aliyitini emeldin qaldurushni telep qilghanliqinimu eskertip ötti.
Biz parlamént ezasi u'éxata ependimning uchurigha asasen, tokyodiki xitay elchixanisigha téléfon qilip, wang famililik xanimdin uchur igilimekchi bolghan bolsaqmu, biraq téléfonimiz jawabsiz qaldi.
Tokyodiki xitay elchixanisi uzundin buyan yaponiyede pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur kishilik hoquq teshkilatlirining pa'aliyetlirini tosush we shundaqla rabiye qadir xanimning yaponiyede ziyaret élip bérishigha qarshi türlük heriketlerni élip barghan bolup, yaponiye Uyghur birliki teshkilatining re'isi turmuhemmet hashim tokyodiki xitay elchixanisining bu xil heriketliri toghrisida toxtaldi.
Melum bolushiche, kamakura sheher parlaménti ötken yili noyabir éyida Uyghur kishilik hoquq mesililiri boyiche mexsus qarar maqullap, yaponiye dölet parlaméntigha bu heqte mexsus doklat yollap, yaponiye hökümitini Uyghur kishilik hoquq mesilisige yéqindin köngül bölüshke chaqirighan idi.
Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.