Xitayning gérmaniyedin jasus qobul qilishqa uruniwatqanliqi ashkarlandi

Muxbirimiz erkin
2017.12.11
linked-in-xitay-jasus.jpg Xitay xelq'araliq ijtima'iy taratqularni özining jasusluq ishlirida aktip qollinip kéliwatqanliqi toghrisidiki maqalidin süretke élin'ghan.
Photo: RFA

Gérmaniyening ichki istighbarat organi bolghan “Asasi qanunni qoghdash idarisi” yekshenbe küni doklat élan qilip, gérmaniye hökümet emeldarlirini we siyasetchilirini xitay jasusluq organlirining xelq'ara ijtima'iy taratqulardiki jasusluq herketliridin hushyar bolushqa agahlandurghan.

Gérmaniye axbarat wastilirining xewer qilishiche, gérmaniye “Asasi qanunni qoghdash idarisi” ning doklatida xitay jasusluq organlirining linkid'in qatarliq ijtima'iy taratqularda saxta isim bilen hésap échip, gérmaniye hökümitige singip kirishke, gérmaniyelik siyasetchiler we emeldarlar bilen alaqe ornitishqa urunup kelgenlikini tekitligen. Bu gérmaniye istighbarat organlirining tunji qétim xitayning tor jasusluq herkitige da'ir etrapliq we tepsiliy doklat élan qilip, xitayning ijtima'iy taratqulardiki bezi saxta tor hisaplirini ashkarlishidur.

Doklatta körsitishiche, gérmaniye ichki istighbarat idarisi 9 ay tekshürüsh élip bérish arqiliq xitay jasusluq xadimlirining linkid‏in, namliq ijtima'iy taratqu arqiliq 10 mingdin artuq gérmna'iye grazhdani bilen alaqe qurghanliqini éniqlighan. Doklatta, xitay jasusluq xadimlirining özlirini xitaydiki melum tetqiqat ornining bashliqi, meslihetchi, tetqiqatchi yaki melum bir ishning péshidiki jahansaz, dep tonushturup, ulargha xitayni ziyaret qildurush, ataqliq kishiler bilen tonushturush dégen tekliplerni sunidighanliqi, shu arqiliq ularngning ishenchisige érishishke tirishidighanliqini bildürgen.

Doklatta körsitishiche, “Xitay istighbarat organlirining pa'aliyiti linkid'in'gha oxshash ijtima'iy taratqularda nahayiti aktip bolup, bu xil taratqular ularning uchur yighish we istighbarat toplash, tor qollan'ghuchilarning mijez-xulqi, xaraktiri, siyasiy qiziqishigha da'ir sanliq melumatlargha érishishtiki qanili bolup kelgen.”

Gérmani'e da'irilirining mezkur doklatni ashkara élan qilip, xitayni tenqid qilishi gérmaniye kishilik hoquq teshkilatlirini heyran qaldurghan. “Tehdit astidiki milletler teshkilati” ning re'isi ulrix déliyus mundaq deydu: “Tünügün axsham bu xewerni anglap heqiqeten heyran qaldim. Gérmaniyede xitaygha qaritilghan bundaq agahlandurushni ashkara élan qilish ishi burun körülüp baqmighan. Gérmaniye burun xitayning jasusluq heriketliride uni bundaq ashkara tenqid qilip baqmighan idi. Bu gérmaniye üchün yéngi bashlinish boldi. Ular tehditning küchiyiwatqanliqini burundin bilsimu, biraq hazir heriketke kélip, gérmaniye karxanilirini we gérmaniye puqralirini ashkara agahlandurush zörürlikini, buni yoshurmasliq kéreklikini hés qilghan.”

Ulrix déliyusning ilgiri sürüshiche, gérmaniye istighbarati burundinla xitay jasusluq organlirining gérmaniyediki Uyghur mesilisige köngül bölüp kéliwatqan kishilik hoquq teshkilatlirini teqip qilidighanliqini bilsimu, lékin hazirgha qeder uninggha ashkara inkas bildürmey kelgen iken.

Ulrux dél'i'us, bu qétim gérmaniyening xitayni ashkara tenqid qilishi “Ijabiy bir qedem,” dep körsetti. Déliyus mundaq deydu: “Ular hazirgha qeder biz we bizge oxshash Uyghur weziyitige köngöl bölüp kéliwatqan bashqa ammiwiy teshkilatlarnimu teqip qilip kelgen idi. Ular bizning herkitimiz toghrisida téximu köp tepsilatlargha érishishni arzu qilatti. Yéqinqi yillarda gérmaniyede xitaygha jasusluq qilidighan bir qanche kishi qolgha élindi. Bu nahayiti zor weqe. Gérmaniye da'irilirining emdi hushini yighip, xitayning jasusluq heriketlirini ashkarlishi we tenqid qilishi bizni nahayiti memnun qildi. Ular burun xitayning herketlirini bilsimu, lékin ashkarlimaytti. Mana hazir ashkara tenqid qildi. Bu bir yéngi bashlinish, biz buni ijabiy bir qedem, dep qaraymiz.”

Gérmaniye ichki istighbarat organi doklatida linkid'in ijtima'iy alaqe toridiki saxta isimlarni ashkarlap, xitay jasusluq xadimlirining her xil salahiyetler bilen létisiye chén, jéyson wang, réchél li, elén lyu, aléks li, éwa xen, lo yana, lili wu dégen isimlarni qollan'ghanliqini bildürgen.

“Nyu-york waqti géziti” bügün tarqatqan bu heqtiki xewiride gérmaniye istighbarat idarisining bashliqi xanz gé'orgé masénning sözini neqil keltürüp, xitayning herkiti “Gérmanu'iye parlamnénti, ministirliqlar we hökümetke soqunup kirishtin ibaret zor heriket,” dégen.

Amérikida turushluq tor erkinliki pa'aliyetchisi li xongku'enning bildürüshiche, linkid‏in xitayda tor mulazimitige yol qoyulghan az sandiki bir qanche chet'el ijtima'iy taratqulirining biri iken. U, xitay bixeterlik organlirining linkid‏inning xitaydiki tor abuntlirining shexsi uchurigha érisheleydighanliqini bildürüp, buning xeterlik ikenliki bildürdi.

Li xongküen mundaq deydu: “Linkid'inning ehwali bir qeder murekkep. Chünki linkid‏in bilen xitay hökümitining kélishimi bardek qilidu. Bu shirketning torini xitayda i'ishlketkili bolidu. Xitay hökümitining bu shirketke yol qoyushidiki birdin-bir seweb uning arqa sönggüchini kontrol qilishigha yol qoyghanliqidur. Mana bu nahayiti xeterlik. Bu démeklik linkid'inning arqa sönggüchidiki pütün uchurlar xitay hökümitige ashkara dégenliktur. Démek, xitay hökümiti uning arqa sönggüchidiki uchurlarni élip her xil analizlargha ishliteleydu. Bu uning tor abuntlirining shexsiy uchurlirini öz ichige alidu. Shunga buning xitay istighbarat organlirigha pütünley échiwétilgen bolushi turghan gep. Chünki, xitay kompartiyesi bu shirketning xitayda tijaret qilishigha yol qoyushidiki aldinqi sherti uning mexpiyetliki bolmasliqtur. Shunga, gérmaniyening doklatida otturigha qoyulghan pikirlerning melum asasi bar.”

Li xongküen ependining qeyt qilishiche, xitay ijtima'iy alaqe wastiliridiki jasusluq herkiti chet'ellerdiki Uyghur, tibet, teywen musteqilchilirige we falun'gongchilargha melum tehdit peyda qilsimu, emma uning toplighan sanliq melumatlarni emeliy qimmiti bar istighbarat uchurigha aylandurush iqtidarining qanchilik ikenliki ayrim bir mesile iken.

Li xongküen mundaq deydu: “Buning elwette melum xewipi bolidu. U öktichiler, Uyghur, tibet, teywen musteqilchiliri we falun'gongchilarning uchurlirini toplashni héchqachan toxtitip qoymidi. Uning üstige ijtimay alaqe wastilirining tereqqiyatigha egship, uning bu xizmiti téximu asanlashti. Lékin u nurghun sanliq melumat toplighan teqdirdimu, lékin buni istighbaratqa aylandurush eqil telep qilidighan bir jeryan. Buni chong sanliq melumatning yardimisiz qilghili bolmaydu. Uning toplighan sanliq melumati qanchilik köp bolsa, buni pishshiqlap ishleshke shunchilik küch kétidu.”

Gérmaniye ichki istighbarat idarisining doklati bügün xitayning derhal ret qilishigha uchridi. Xitay tashqi ishlar mninistirliqining bayanatchisi lü kang bügünki axbarat élan qilish yighinida gérmaniyening doklati “Asassiz” dep tenqidligen.

Fransiye agéntliqining xewiride qeyt qilishiche, lü kang, “Biz gérmaniyediki alaqidar organlarning, bolupmu hökümet organlirining söz we herkitide téximu mes'uliyetchan bolushini, ikki terepning ortaq menpe'etige paydiliq bolmighan sözlerni qilmasliqini ümid qilimiz,” dégen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.