Kanadadiki xitay oqughuchilarning oxshimighan pikirdikilerge hujum qilish weqesi jiddiy diqqet qozghidi

11‏-Féwral küni mek-mastér uniwérsitétidiki musulman oqughuchilar uyushmisining teklipige bina'en kanadadiki Uyghur pa'aliyetchi ruqiye turdush xanim Uyghurlarning kishilik hoquq weziyiti we lagérlar heqqide doklat bergende xitay oqughuchilar parakendichilik térip, ruqiye turdushni haqaretlesh weqesi yüz bergen idi.

Buninggha oxshash ehwal yene kanadaning toronto uniwérsitétidimu yüz bergen bolup, jémi lamo isimlik tibetlik qizning erkin riqabet arqiliq mektep oqughuchilar uyushmisigha re'is bolup saylinishi seweblik mezkur mekteptiki xitay oqughuchilarning “Xitay oqughuchilirining telepnamisi” namliq naraziliq bayanati élan qilish weqesi yüz bergen. Xitay oqughuchilar tibetlik jémi lamogha “Xitay hökümitige qarshi pa'aliyet élip barghuchi tibet siyasiy pa'aliyetchisi” dep hujum qilip, mektep da'iriliridin saylam netijisini bikar qilishni telep qilghan. 

Weqedin kéyin xitay oqughuchilarning qilmishi yene “Kanada xitay oqughuchilar we ilmiy xadimlar jem'iyiti” namliq organning qollishigha érishken. “Jenubiy xitay etigenlik pochtisi” gézitining 19-féwral xewer qilishiche, xitayning ottawada turushluq elchixanisimu inkas qayturup, kanadaning mek-mastér uniwérsitétida ötküzülgen yighinida Uyghur pa'aliyetchi ruqiye turdushni haqaretligen xitay oqughuchining qilmishini “Wetenperwerlik” dep maxtighan. Emma xitay elchixanisi bu weqening arqisida xitay diplomatik organlirining barliqini ret qilghan.

Ikki heptidin buyan kanada, amérika qatarliq döletlerdiki nopuzluq taratqularda bu weqe heqqidiki xewer analizlar köplep élan qilinmaqta. Melum bolushiche, kanada we amérikidiki kishilik hoquq teshkilatliri, uniwérsitétlardiki oqughuchilar we mutexessisler bayanat élan qilish, imzaliq mektup yollash qatarliq pa'aliyetler arqiliq gherb démokratik döletliride yashawatqan yaki oquwatqan xitay oqughuchilirining xitay hökümitining dépini chélip, bu döletlerdiki pikir erkinlikige ashkara hujum qiliwatqanliqigha qarita gherb döletlirining jiddiy tedbir élishni telep qilghan. 

D u q 18‏-féwral küni bayanat élan qilip, kanada hökümitini Uyghur pa'aliyetchilirining pikir erkinliki we bixeterlikini qoghdashqa chaqirghan.

Kanada sherqiy türkistan jem'iyitining re'isi tuyghun abduweli ependining bildürüshiche, kanadadiki “Bir erkin dunya” teshkilatining teshkillishide 21-féwral ötküzülgen birqanche teshkilatning birleshme yighinida xitay hökümitining her xil yollar arqiliq Uyghur, tibet we xitay démokratchilirining kanadadiki pa'aliyetlirige buzghunchiliq qiliwatqanliqi otturigha qoyulghan. Yighinda ruqiye turdush xanimning xitay oqughuchining hujumigha uchrash weqesi alahide munazire témisi bolghan. 

Tuyghun ependi yene kanada sherqiy türkistan jem'iyiti namidin mek-mastér uniwérsitéti mektep da'irilirige mektup yollan'ghanliqi we xitay oqughuchilirining parakendilik sélish herikitini tekshürüsh telep qilin'ghanliqini bildürdi. 

Tuyghun abduweli ependining bildürüshiche, 21-féwraldiki yighinda kanadadiki xitay démokratliridin shéng shö xanim Uyghur pa'aliyetchi ruqiye turdush xanim we tibetlik pa'aliyetchi jémi lamuning xitay oqughuchilirining parakendichilikige uchrash weqesige jiddiy inkas qayturghanlarning biri iken.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan shéng shö xanim xitay oqughuchilarning kanadadiki Uyghur we tibet pa'aliyetchilirige ashkara hujum qilish weqelirining keynide shek-shübhisizki, xitay hökümitining barliqini tekitlidi. 

Shéng shö xanim xitay hökümitining gherb démokratik döletliridiki oxshimighan pikirdikilerge hujum qilish weqelirige qarita bu döletlerdiki kishilik hoquq teshkilatliri jiddiy inkas qayturush bilenla cheklenmeslikini, belki uniwérsitétlardiki oqughuchi-oqutquchilarni öz ichige alghan téximu köp kishilerni heriketlendürüp, mektep da'iriliri we kanadadiki munasiwetlik hökümet organlirigha imzaliq mektup yollash, gherb démokratik döletliri hökümetlirining jiddiy tedbir élishini telep qilishi lazimliqini bildürdi.

Shéng shö xanim yene gherb döletliridiki xitay elchixanilirining bu döletlerde oquwatqan xitay oqughuchilar arqiliq xitay hökümitige qarshi pikir éqimidikilerge parakendichilik sélishigha qarita herqaysi döletlerning jiddiy tedbir élishi kéreklikini tekitlidi.

Ruqiye turdush xanimmu ziyaritimizni qobul qilip, özi mektep da'irilirige ehwalni melum qilghandin kéyinki weqelerning tereqqiyati we bu heqte kanadada élip bériliwatqan pa'aliyetler toghriliq öz qarashlirini otturigha qoydi. 

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesen ependi xitay oqughuchilirining ruqiye turdush xanimgha tehdit sélish weqesining nöwette xitay hökümitining her xil wastilarni qollinip, gherb démokratik döletliridiki Uyghur, tibet pa'aliyetchiliri bilen teshkilat mes'ullirigha parakendichilik we tehdit sélishtek bir qatar weqelerning peqetla bir misali ikenlikini bildürdi.

Élshat hesen ependining qarishiche, bu xil weqeler bundin kéyin téximu köp yüz bérishi mumkin iken. Uyghurlar bundaq parakendilik we tehditlerge uchrighinida temkin bolushi, ehwalni inkas qilishi, taratqularning küchidin paydilinishi we özi yashawatqan döletlerning qanunigha tayinip özini qoghdashta munasiwetlik tedbirlerni élishi zörür iken.