“Awstraliye küni” de Uyghur milliy kiyimlirini kiyip parattin ötken xitaylarning mukapatlinishi Uyghurlarni oygha saldi

Melum bolushiche, 26-yanwardiki awstraliye dölet bayrimida awstraliyediki milletlerning milliy medeniyet etretliri parattin ötken. Adilayd shehiridiki bir türküm Uyghurlarmu en'eniwi milliy kiyimlirini kiyip, sherqiy türkistanning ay-yultuzluq kök bayriqini kötürüp parattin ötken. Halbuki, adilayd shehiridiki “Shinjang jem'iyiti” teripidin teshkillen'gen xitaylar Uyghurlarning en'eniwi milliy kiyimlirini kiyip, shu künidiki paratqa qatnashqan. Parat axirlashqanda xitay etriti adilayd sheherlik hökümet teripidin “Milliy alahidilikni eng yaxshi ipadiligen parat etriti” bolup mukapatlan'ghan.

Mezkur xewer tarqalghandin buyan twittér we féysbuk qatarliq ijtima'iy taratqularda bir qatar küchlük naraziliqlar we tenqid sadaliri kötürülmekte.

Ijtima'iy taratqularda “‛awstraliye küni‚ diki paratta Uyghurlar özlirining milliy kiyimlirini kiyip parattin ötken. Shundaq turuqluq awstraliyedek bir démokratik dölette Uyghurlar bilen héchqandaq qandashliqi yoq xitaylarning Uyghurlarning en'eniwi milliy kiyimlirini kiyip parattin ötüshige néme üchün yol qoyulidu? paratqa qatnashqan xitay etriti néme üchün mukapatlinidu? sherqiy türkistan zéminida milyonlighan Uyghurlar lagérlargha qamalghan, xitay hökümiti qattiq eyibliniwatqan bir shara'itta néme üchün awstraliyening munasiwetlik hökümet organliri Uyghurlarning milliy kimlikige qilin'ghan bu xil tajawuzgha süküt qilidu? awstraliyediki Uyghur teshkilatliri we u yerde yashawatqan Uyghurlar néme üchün awstraliyening munasiwetlik hökümet orunlirigha bu ehwalni inkas qilmidi? muhajirette yashawatqan Uyghurlar Uyghurlarning milliy kimliki we Uyghur milliy medeniyitini qoghdashta we shundaqla Uyghurluq obrazini ipadileshte némilerge qilishi kérek?” dégendek so'allar otturigha chiqti. 

26-Yanwar küni awstraliyening adilayd shehiridiki paratqa qatnashqan Uyghurlardin zulpiye xanim we awstraliye sherqiy türkistan jem'iyitining re'isi nurmemet türkistani ependi bu munasiwet bilen radiyomiz ziyaritini qobul qildi.

Zulpiye xanim adilayd shehiridiki awstraliye künidiki parat heqqide toxtilip, xitay konsulxanisining qollishigha ériship kelgen atalmish “Shinjang jem'iyiti” ning Uyghur qatarliq milletlerning milliy kiyimlirini kiyip parattin ötüp, “Milliy kiyim alahidilikni eng yaxshi ipadiligen parat etriti” bolup bahalinishi munasiwiti bilen paratni orunlashturushqa mes'ul bolghan sheherlik hökümet we parlaménttiki munasiwetlik xadimlirigha so'al qoyulghanliqini bildürdi.

Zulpiye xanimning bildürüshiche, “Shinjang jem'iyiti” teshkilligen xitaylarning parat etritining “Eng yaxshi parat etriti” mukapatigha érishkenliki paratqa qatnashqan Uyghurlarning naraziliqini qozghighan. Shuning bilen birlikte paratqa qatnashqan Uyghurlar özlirining bu qétimqi paratqa sel qarighanliqi we yéterlik teyyarliq qilalmighanliqini hés qilghan shundaqla qattiq epsuslan'ghan.

Uyghurlarni teshkillep paratqa qatnashqan “Awstraliye sherqiy türkistan jem'iyiti” ning mes'uli nurmuhemmet türkistani ependimu ziyaritimizni qobul qilip, shu künki paratning emeliy ehwalini anglatti. 

Nurmemet ependi “Shinjang jem'iyiti” namida paratqa qatnashqan xitaylarning emeliyette özliri kiygen Uyghur kiyimlirining heqiqiy igisi bolghan Uyghurlar heqqide héchqandaq sawati yoqlighini bildürdi. U yene shu küni paratqa qatnashqan xitaylarning paratqa qatnashqan Uyghurlarning so'al-soraqlirigha duch kelgenlikini bildürdi. 

Nurmemet ependi yene parattin kéyin, “Awstraliye sherqiy türkistan jem'iyiti” ning awstraliyediki munasiwetlik hökümet organlirigha naraziliq bildürgenliki, Uyghurlarning naraziliq erzini tapshurup alghan hökümet organlirining bundin kéyin bundaq murasim pa'aliyetlerde bu xil ehwallarning yene yüz bérishining aldini élishqa tirishidighanliqini bildürgenlikini bayan qildi. 

Nurmemet ependi bu qétim adilayd shehiride yüz bergen atalmish “Shinjang jem'iyiti” diki xitaylarning Uyghurlarning milliy kiyimlirini kiyip paratta mukapatqa érishkenliki mesilisining özlirini jiddiy oygha salghanliqini bildürdi. U dunyaning herqaysi jaylirida yashawatqan Uyghurlarning öz döletliridiki munasiwetlik qanun-nizamlargha tayinip, Uyghur milliy kimliki we örp-adetlirini qoghdashta tirishchanliq körsitishi kéreklikini tekitlidi. 

Nurmemet ependi yene ilgiriki yillarda xitay hökümitining awstraliyediki konsulxanisining iqtisadiy yardimi arqiliq awstraliyediki Uyghurlar nisbeten köp olturaqlashqan sheherlerde atalmish “Shinjang yurtdashlar jem'iyiti”, “Shinjangliqlar jem'iyiti” qatarliq jem'iyetlerni qurulghanliqi, emma awstraliyediki Uyghur teshkilatlirining tirishchanliqi netijiside bu xil jem'iyetler ashkara pa'aliyet élip baralmaydighan, ulargha ishlep béridighan Uyghurlarni tapqili bolmaydighan bir haletning shekillen'genlikini tekitlidi. 

U sözide “Awstraliye sherqiy türkistan jem'iyiti” ning bu qétim adilayd shehiride yüz bergen atalmish “Shinjang jem'iyiti” diki xitaylarning Uyghurlarning milliy kiyimlirini kiyip paratta mukapatqa érishkenliki mesilisini we xitay konsulxanisining awstraliye puqrasi bolghan Uyghurlarning pa'aliyetlirige tosqunluq qilghan bashqa qilmishliri üstidin awstraliyediki munasiwetlik hökümet organlirigha dawamliq inkas yollap, awstraliyening munasiwetlik qanun-nizamliri arqiliq Uyghurlarning bu dölettiki menpe'eti we hoquqlirini qoghdaydighanliqini bildürdi.

“Amérika Uyghur birleshmisi” ning re'isi élshat hesen ependining qarishiche, xitay hökümiti öz hökümranliqi astidiki Uyghurlargha qarita assimilyatsiye siyasiti yürgüzüp, Uyghurlarning diniy étiqadi, milliy örp-aditi, milliy kiyinish alahidiliklirini xitaychilashturushni kücheytiwatqan shara'itta chet'ellerde olturaqliship qalghan Uyghurlarning Uyghurgha xas bolghan kiyim-kéchek we bashqa alahidiliklirini qoghdashqa jiddiy ehmiyet bérishi zörür iken.

Élshat hesen ependi sözide muhajirettiki Uyghurlarning özliri yashawatqan döletlerning qanun-tüzümlirige tayinip, xitay hökümitining chet'ellerde Uyghurlarning milliy obrazini buzushigha shundaqla Uyghurning milliy medeniyiti we kimlikige dexli-teruz qilishigha yol qoymasliqi kéreklikini tekitlidi. 

Radiyomiz igiligen bashqa ehwallardin melum bolushiche, yéqinda awstraliyening sidnéy shehiridiki Uyghurlar Uyghurlarning milliy kiyimliri bolghan etles könglek, kanway könglek qatarliqlarni ishlep bazargha sélish arqiliq Uyghur medeniyet kimlikini tonushturush pa'aliyetlirini élip bériwatqan iken. “El-jezire téléwiziyisi” yéqinda bu heqte mexsus xewer ishligen. Mezkur xewerde awstraliyediki Uyghur pa'aliyetchiliridin bextiyar böre ependining qizi sübhi böre ziyaret qilinip, uning tili arqiliq awstraliyede yashawatqan Uyghurlarning xitay hökümiti teripidin lagérlargha qamalghan Uyghurlarning mesilisini anglitish bilen birlikte Uyghur milliy kimlikini tonutush pa'aliyetlirinimu kücheytiwatqanliqi tekitlen'gen. 

Tepsilatlarni yuqiriqi awaz ulinishidin anglaysiler.