Yaponiyediki xitay elchixanisi Uyghur diyari heqqide aq tashliq kitab tarqatti

Ixtiyariy muxbirimiz haji qutluq qadiri
2016.12.25
yaponiye-xitay-elchixana-uyghur-aq-tashliq-kitab.jpg Yaponiyediki xitay elchixanisi tarqatqan Uyghur diyari heqqidiki aq tashliq kitab
RFA/Haji Qutluq Qadiri

Yéqindin buyan xitayning tokyodiki elchixanisi Uyghur éli heqqide “Tarixiy pakit-shinjangdiki milletler barawerliki-ittipaqliqi we tereqqiyati”namliq in'gliz tilidiki aq tashliq kitabni tarqitishqa bashlidi.

Mezkur aq tashliq kitab 2015-yili 9-ayda xitay dölet ishliri kabinéti axbarat ishxanisi teripidin xitay tilida neshrge teyyarlinip, béyjing chet'el tili neshriyati teripidin shu yili in'gliz tiligha terjime qilinip neshr qilin'ghan.

Igilishimizche, mezkur aq tashliq kitabning yapon tilidiki nusxisi téxi terjime qilinip tarqitilmighan bolsimu, biraq xitay elchixanisi kitabning in'glizche terjime nusxisini xitaygha ziyaretke bérish üchün elchixanigha wiza élishqa kirgen sahayetchilerge heqsiz teqdim qilghan.

Mezkur aq tashliq kitabta, xitay kompartiyesining ewzel siyasiti astida Uyghur élida milletler barawer we ittipaq yashap kéliwatqanliqi, xitay merkizi hökümitining zor meblegh ajritip Uyghur élida mislisiz tereqqiyatlarni berpa qilghanliqi, milletlerning diniy erkinliki yolgha qoyulup milletler öz étiqadliri we örp-adetliri ichide bextlik turmush kechürüwatqanliqi bayan qilin'ghan.

Kitabta Uyghur élidiki her qaysi milletlerning hoquqta barawerliki, yürgüzülüwatqan milliy aptonomiye siyasitide zor muweppeqiyetlerning qolgha kelgenlikini, az sanliq milletlerning topliship olturaqlishish alahidilikige qarap, aptonom oblast, aptonom nahiye qatarliq aptonomiye siyasetlirini qollinip, milletlerning özini idare qilish hoquqini kapaletke ige qilghanliqini tekitligen.

Xitay merkizi hökümiti teripidin neshrge teyyarlan'ghan aq tashliq kitabta yene, merkizi hökümetning türlük jehetlerde tedbir qollinip, tarixtin béri iqtisadta arqida qalghan Uyghur éligha köngül bölüsh yüzisidin merkezde mexsus “Shinjang tereqqiyati ishxanisi” tesis qilip, bu rayonning tereqqiyat ishliri üchün her yili qerellik halda bir qanche qétim yighin chaqirip, Uyghur rayonidiki barliq milletlerning ortaq güllinishi üchün köplep ejir singdürgenliki eskertilgen.

Aq tashliq kitabta hazir Uyghur élida 24,400 meschitte musulmanlarning erkin, azade namaz oquyalaydighanliqini, keng musulman ammisigha toghra diniy telim-terbiye élip bérishi üchün hökümet mexsus diniy ölimalarni yitishtürüsh kurslirini tesis qilip 28,665 neper imamni terbiyilep chiqqanliqini shundaqla hökümet 10 milyon xelq pulini xirajet qilip qeshqerdiki héytgah meschiti, xotendiki jüme meschiti, ürümchidiki beytulmehmur meschiti we shundaqla turpandiki bir qisim meschitlerni rémont qilip bergenlikini tilgha alghan we ürümchidiki islam diniy institutini alahide ülge qilip qilip körsetken.

Melum bolushiche,yéqindin buyan xelq'aradiki bir qisim metbu'atlar xitay hökümitining Uyghur élining qeshqer shehiri,toqquzaq,yéngisar,nahiyiliride meschitlerni “Elalashturush” dégen nam bilen bir qisim meschitlerni chéqip tashlighanliqi toghrisida xewerler bérilgen bolsimu,biraq kitabta xataying Uyghur élida yürgüzüwatqan diniy siyasetliridiki kemchillikler tilgha élinmay eksinche, kompartiyening diniy siyasetlirige medhiyeler oqulghan.

Aq tashliq kitabta Uyghur élidiki musulmanlarning hej tawap qilishi diniy pa'aliyitining normal shekilde élip bériliwatqanliqi heqqide toxtilip, Uyghur élidin her yili 15000 kishining se'udi erebistandiki hej pa'aliyitige qatnishidighanliqi bildürülgen.

Biz mezkur aq tashliq kitab heqqide bir qisim melumatlargha érishish üchün tokyodiki xitay elchixanisigha téléfon qilghan bolsaqmu, biraq téléfonimiz jawabsiz qaldi.

Tokyodiki xitay elchixanisi tarqatqan mezkur aq tashliq kitab yaponiyediki bir qisim yaponiyelik kishilik hoquq pa'aliyetchiliri, xitay mesililiri közetküchiliri we shundaqla Uyghur kishilik hoquq teshkilatlirining tenqidige uchridi.

Yaponiyediki kishilik hoquq pa'aliyetchiliridin aroma xitay elchixanisining bu xil teshwiqat xizmetlirige baha bérip:“Tokyodiki xitay elchixanisi we her qaysi sheherlerdiki xitay konsulxaniliri sherqiy türkistanda élip bériwatqan xitay dölitining basturush siyasetlirini pedazlash yüzisidin her yili dégüdek oxshimighan shekillerde teshwiqat pa'aliyet élip bérip yaponiye jem'iyitige xitay kompartiyesining Uyghur xelqige körsitiwatqan iltipatlirini teshwiq qilishqa tirishidu. Biraq, yaponiye metbu'atliri sherqiy türkistanda élip bériliwatqan basturushlarni ashkarilaydu. Démek, yapon xelqi we hökümiti Uyghurlarning dert-elemlirini obdan bilidu. Shunga xitay elchixanisining bu xil teshwiqat kitablirini yaponlar nezirige bek élip ketmeydu” dédi.

Yaponiye Uyghur birliki teshkilatining re'isi turmuhemmet hashim mezkur kitabning tarqitilishini xitay hökümitining Uyghur élida yürgüzüwatqan Uyghurlarni basturush siyasitini yoshurushtiki bir aldamchiliq teshwiqat herikiti dep eyiblidi.

Yaponiyedin chiqidighan “Xitaygha nezer” zhurnilining bash muherriri méng shya mezkur aq tashliq kitab heqqide toxtilip:“Xitay kompartiyesining bu xildiki teshwiqat kitablirigha ishinishke bolmaydu. Kompartiye bu xil teshwiqatliri arqiliq Uyghur mesiliside dunyani aldap kéliwatidu. Rastinla Uyghur élida tinchliq mewjut bolghan bolsa, xitay kompartiyesi néme dep bu rayonda qoralliq qisimlarni köpeytip Uyghurlarni qoralliq idare qilidu. Uyghur élida diniy erkinlik we bashqa jehettiki erkinliklerdin söz échish esla mumkin” dédi.

Yaponiye Uyghur jem'iyitining re'isi ilham mahmut xitay elchixanisining mezkur aq tashliq kitabni tarqitishi,“Yaponiyede üzlüksiz janliniwatqan Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetliridin alaqizade boluwatqanliqining ipadisi” dep teriplidi.

Melum bolushiche, tokyodiki xitay elchixanisi tarqatqan Uyghur éli heqqidiki bu aq tashliq kitab xitay elchixanisi bu yil tarqatqan Uyghur éligha da'ir 2-aq tashliq kitab bolup,xitay elchixanisi we konsulxanliri ötken ayda “Shinjang bingtu'enning qurulush tereqqiyati” namliq yene bir aq tashliq kitabni tarqatqan idi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.