Xitayning amérikagha körsitiwatqan tesir küchi jiddiy munazire qozghimaqta

Muxbirimiz irade
2017.12.15
xitay-herbiy-toshush-paraxoti.jpg Xitayning herbiy toshush paraxoti zhenjyangdin ayriliwatqan körünüsh. 2017-Yili 11-iyul, gu'angdung.
XINHUA

Xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan özining iqtisadiy küchini bashqa döletlerge qollinip, siyasiy tesirini ashurushni nishan qilghan heriketlirini qattiq kücheytiwatqanliqi melum bolmaqta.

Bolupmu yéqinda awstraliye we yéngi zillandiye qatarliq döletler parlaméntliridiki xitay bilen chétishliqi bar bezi parlamént ezalirining qilmishliri ashkarilan'ghandin kéyin bu mesile küchlük diqqet qozghap, amérikidimu buninggha munasiwetlik bezi weqeler otturigha chiqmaqta. Mesilen, yéqinda amérikidiki “Tashqi siyaset” zhurnili sabiq xongkong waliysi tang chixu'aning amérikidiki “Xitay-amérika almashturush fondi jem'iyiti” arqiliq amérikidiki jon xopkins uniwérsitétining xelq'ara siyasetler fakultétining tetqiqat programmilirini meblegh bilen teminligenlikini otturigha chiqarghan idi. Gerche bu bu fondi jem'iyet özining bu tetqiqat türlirige xitay hökümitining idiyisini tangmighanliqini ilgiri sürgen bolsimu, emma yenila tang chixu'aning xitay hökümiti bilen munasiwetlik kishi ikenliki ret qilghusiz bir pakit. Chünki tang chixu'a “Xitay xelq siyasiy meslihetchiler munbiri” deydighan bir organning mu'awin bashliqi bolup, bu organ biwasite halda xitay kompartiyisi merkizi komitétigha qaraydighan birliksep bölümining bashqurushidiki bir orun iken.

“Washin'gton pochtisi” gézitining “Xitayning chet döletlerge tesir körsitish herikiti washin'gtonda jiddiylik peyda qildi” mawzuluq maqalide körsitilishiche, yuqiridikige oxshash meblegh teminlinip kelgen organlar özlirining dawamliq akadémiye erkinlikini yoqatmighanliqini ilgiri sürsimu, emma xitay bundaq qurulushlarning pulgha bolghan éhtiyajini ékspilatatsiye qilghanliqi üchün tebi'iy halda “Öz-özini jimiqturush” haliti shekillinidiken. Jümlidin, tetqiqatchilar özining peqet sezgür témilargha ésilmighandila andin xitaygha bérip tetqiqatini qilalaydighanliqini bilidighan, neshriyatchilarmu xitay bazirigha kirish üchün tenqidiy maqalilerni zhurniligha basmasliqni qobul qilidighan weziyet shekillinidiken. 

Maqalide xitayning tesiri heqqide mundaq déyilgen: “Chet'ellerge tesir körsitish herikiti xitayning dunyawi küch bolush yolidiki tirishchanliqining bir parchisi hem shuning netijisi. U herbiy jehettin kéngiyish, biwasite chet'elge meblegh sélish, tebi'iy bayliqlarni monopol qiliwélish we xelq'ara tüzüm we normlargha tesir körsitish qatarliqlarnimu öz ichige alidu. Emma xitayning oyunining bu qismi bolsa eng qarangghu we chüshinishmu eng qéyin bolghan qismidur. Yeni, béyjingning istratégiyisining meqsiti aldi bilen xitay hökümiti heqqidiki tenqidiy pikirlerni késip tashlash, andin amérikining tesirini azaytip uning ornigha xitay nezeriyisini teshwiq qilishtur”. 

13-Dékabir küni amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri komitétimu “Xitayning yiraqlargha sozulghan qoli” témisida bir guwahliq bérish yighini échip, xitayning amérikidiki her sahege singip kiriwatqan tesirini muzakire qilghan idi. Amérika kéngesh palatasining ezasi marko robyu xitay hökümitining chet'ellerge, bolupmu erkin jem'iyet sheklide mewjut boluwatqan memliketlerge öz tesirini kéngeytishke urunuwatqanliqini, xitayning bu xil urunushlirining amérikidiki uzun tarixqa ége qimmet qarishi üchün bir zor tehdit ikenlikini, shuning üchün amérikidiki siyaset sahesining bu ehwalgha estayidil mu'amile qilishi lazimliqini alahide eskertken idi. 

Amérikidiki erkinlik sariyining tetqiqatchisi sarah kuk xanim radiyomizgha qilghan sözide xitayning amérikidiki tesiridin söz échishqa toghra kelse, xitay axbarat orgini bolghan s s t w ning buninggha yaxshi misal bolalaydighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Menche, s s t w hazir amérikidiki taratqu saheside alahide chong orunni igileydu. Amérikidiki simliq téliwiziyede s s t w qanalliri intayin köp. Mundaqche éytqanda, amérikidiki xitay körgüchi we anglighuchilar peqet shularning programmisini köridu we yaki anglaydu. Jümlidin weqeliklerni s s t w ning meydani boyiche chüshinidu. Mana mushundaq bir ehwalda menche amérika dölet mejlisi we radi'o bashqurush idarisi qatarliq orunlar ‛erkin asiya radiyosi‚ gha oxshash perqliq axbarat organlirini küchlük qollash arqiliq körürmenlerge bashqa xil köz qarash bilenmu teminlishi kérek. Undaq bolmaydiken, u halda bu meydanni op-ochuqla xitay kompartiyisige tashlap bergenlik bolidu”. 

Amérikidiki “Iqtisadshunas” gézitide élan qilin'ghan “Xitayning neshterlik küchini qandaq qilish kérek” mawzuluq maqalide xitayning küchining amérikidiki we dunyadiki pikir erkinliki, akadémiye erkinliki, kishilik hoquq qatarliq sahelerge tesir körsitiwatqanliqini bayan qilghan we gherb elliri we amérikining choqum buninggha bir amal tépishi kérekliki bayan qilin'ghan. “Iqtisadshunas” géziti maqaliside xitayning tesirige taqabil turush üchün gherb ellirining aldi bilen öz prinsiplirida ching turushi we bu nuqtida choqum ortaq heriket qilishining shert ikenlikini, öz qimmet qarishida ching turush arqiliqla jiddiy toqunushlarning aldini alghili bolidighanliqini eskertken. 

Amérikidiki Uyghur ziyaliysi, amérika Uyghur birleshmisi re'isi élshat hesen ependimu amérikining öz prinsiplirida ching turushi, xitay bilen bolghan munasiwetlerde qet'iy bolushi kéreklikini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.