Yaponiye qoghdinish qanuni 29-marttin bashlap resmiy ijra qilinidu

22 - Marttiki yaponiye taratqulirining xewerliride körsitilishiche, yaponiye kabinétining qararigha asasen 29 - marttin bashlap yéngi bixeterlik kapaliti qanuni resmiy yolgha qoyulidiken.

Melum bolushiche, mezkur qanun yaponiyede oxshimighan inkaslargha seweb bolghan. Bir qisim kishiler bu qanunning yaponiye xewpsizlikige ziyanliq ikenlikini ilgiri sürse, yene bir qisim kishiler yaponiyening xitaygha taqabil turushta üchün shundaq bir qanunni yolgha qoyushi zörürlirini bildürüshken.

Yéngi bixeterlik kapaliti qanuni - yéngidin tüzülgen bir qanun we tüzitish kirgüzülgen on qanunni öz ichide alidiken.

Xewerde chüshendürülüshiche, yéngi chiqirilghan qanun - “Xelq'ara tinchliqqa yardem bérish qanuni” bolup, bu tüzitish kirgüzülgen 10 qanun bir tutash “Tinchliq bixeterlik qanun - tüzümi teyyarliq qanuni” dep atalghan. Mezmunining köpinchisi kolléktip qoghdinish hoquqini yürgüzüsh, qoghdinish qisimlirining chet'elde herbiy heriket élip bérish wezipisi we da'irisini kéngeytishtin ibaret iken.

Yéngi bixeterlik qanuni yaponiyening urushtin kéyinki amérika bilen hazirlighan tinchliq bixeterlik qanunigha tüzitish kirgüzülgen qanunni bolup, yaponiye kabinétining qararigha asasen bu qanun 29 - marttin bashlap resmiy ijra qilinish yolgha qoyulsa, yaponiye dunyawi herbiy heriketlerge pa'al qatnishalaydiken.

Yéngidin tüzülgen bu qanun'gha asasen, yaponiye her qachan éhtiyajigha qarap chet'ellerge esker eweteleydiken hemde bashqa döletlerning armiyesige yardem béreleydiken.

Yaponiye metbu'atlirining 22 - marttiki xewiride, bash wezir shinzo abé 21 - mart yaponiye dölet mudapi'e uniwérsitéti oqughuchilirining mektep püttürüsh murasimida qilghan sözide: “‛qoghdinish qanuni‚ bolsa yaponiye özini qoghdash qisimlirining bixeterlikni qoghdashqa kapaletlik qilishini, her zaman teyyar turushini, chet'ellerdiki herbiy heriketlerge bimalal qatnishishini nishan qilghan” dégen.

Bash wezir shinzo abé yene sénkaku arili mesilisini alahide tilgha élip: “Xitayning herbiy ayropilanliri, charlash paraxotliri yaponiye arallirigha we hawa boshluqigha izchil tehdit séliwatidu. Elwette, yaponiyening yéngidin yolgha qoyulush aldida turghan bixeterlik kapaliti qanuni xitayning bu xildiki heriketlirige hergiz yol qoymaydu” dégen.

Yaponiye tor betliridiki uchurlarda déyilishiche, 19 - mart tokyoda nechche minglighan kishi baghchilarda yighilip we namayish qilip, shinzo abé ichki kabinétining mart éyining axirida emeliylishish aldida turghan “Qoghdinish qanun layihesi” ge qarshi chiqqan shundaqla yaponiyediki bir qisim kishiler bu qanunning yolgha qoyulushini, yaponiyening urushtin kéyinki uzun muddet ching turup kelgen tinchliq dölet pilanidin waz kechkenlik dep qarighan.

Bu xildiki qarashtikilerdin kénshi taro ziyaritimizni qobul qilip: “Yéngi qanun heqiqeten tinchliq üchün xizmet qilsa, bu elwette yaxshi ish. Biraq, men urushning yüz bérishidin ensireymen. Yaponiye urushtin kéyin tinchliq prinsipida turup kelgen yene shu yolni dawam qilsa bolatti dégen ümidtimen” dédi.

Biraq, siyasiy obzorchi mi'ura kotaro bu qanunning ijra qilinishidin özining memnun ikenlikini bildürüp: “Men bu qanunning yolgha qoyulushini shexsen qollaymen. Néme üchün dégende, xitayning asiyadiki kéngeymichilik herikitige taqabil turushta we asiyaning tinchliqini emelge ashurushta yaponiyening bundaq bir herbiy küchke ige bolushi elwette, muhim rol oynaydu, dep qaraymen” dédi.

Yaponiyede pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur birliki teshkilatining re'isi doktor turmuhemmet hashim yaponiye siyasitide özgirish hasil qilinip, yéngi qoghdinish qanunining yolgha qoyulushini yaponiyede élip bériliwatqan Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetlirige paydiliq dep qaraydiken.

Tokyodiki xitay elchixanisi tor bétining 23 - marttiki xewiride déyilishiche, xitay diplomatiye bayanatchisi xwa chünying shu küni béyjingda muxbirlarning bu heqtiki so'allirigha jawab bergende, yaponiyening yéngidin hazirlighan “Qoghdinish qanuni” gha qoshna ellerning, jümlidin xelq'ara jem'iyetning nahayiti diqqet qiliwatqanliqini bildürgen we yaponiyeni tarixtin sawaq élishqa chaqiridighanliqini eskertken.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.