Uyghurlar “Zongza bayrimi” ötküzüshke we zongza yéyishke mejburlandi
2020.06.29
Xitayning en'eniwi déhqanlar kaléndari boyiche her yili 5-ayda ötküzülidighan “Du'enwu bayrimi”, yeni “Ejdiha qolwaq bayrimi” bu yil 6-ayning 25-künige toghra keldi.
Ikki kündin buyan xitayning hökümet taratqulirida bu yilliq “Dü'enwu bayrimi” ning pütkül xitay miqyasida, jümlidin Uyghur aptonom rayonidimu daghdughiliq ötküzülgenliki xewer qilinmaqta.
Xitay merkizi téléwiziyesining xewerliride Uyghur aptonom rayonida “Zongza yéyish”, “Ejdiha qolwaq musabiqisi” ötküzüzüsh qatarliq pa'aliyetlerning qizip ketkenliki, qeshqer, xoten qatarliq sheherlerdiki kechlik bazarlarda yerlik alahidilikke ige “Qétiq zongzisi” ning bazar tapqanliqi xewer qilindi. Bu türdiki xitay hökümet xewerliride yene uchturpan nahiyesidiki atalmish “Nemunichi” qurban niyaz qurghan mekteptiki Uyghur oqughuchilargha “Jungxu'a medeniyet bayramliri öginish” pa'aliyiti élip bérilghanliqi, idare-organ we mekteplerde heqsiz zongza tarqitilghanliqi, jaylardiki ahaliler komitétliri we yéziliq hökümetning uyushturushida xitay kadirlarning yétekchilikide Uyghur we bashqa yerlik xelqlerning qonaq yopurmiqida 3 burjeklik zongza tügüp, yéyishni ögengenliki qatarliqlar alahide xewer témisi qilin'ghan.
Halbuki, yéqinqi yillardin buyan xelq'ara taratqularda xitay hökümitining Uyghurlarning roza héyt, qurban héytqa oxshash en'eniwi diniy bayramlirini chekligenliki, Uyghurlarni xitaylarning en'eniwi medeniyet bayramlirini ötküzüshke mejburlighanliqi xewer qilinip, buni xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan “Medeniyet qirghinchiliqi,” dep atimaqta.
Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat réshit ependining 25-iyun küni radiyomizgha bildürüshiche, Uyghur aptonom rayonluq hökümet da'iriliri Uyghurlarning bu xil xitay bayramlirigha tutqan pozitsiyisini ulardiki atalmish “Diniy esebiylik idiyesini tekshürüshning ölchimi” süpitide qollanmaqtiken.
Dilshat réshit ependining bildürüshiche, xitay da'iriliri 25-iyundiki xitayning “Ejdarha qolwaq bayrimi” mezgilide sheherlerde mehelle komitéti xadimlirini, yézilarda kentlerge chüshürülgen xitay kadirlirini seperwer qilip, pütkül Uyghur diyarining hemme jayida dégüdek “Milletler ittipaqliqi bir a'ile tamiqi” namida “Birlikte zongyza tügüp yéyish”, “Qoshmaq tughqanlargha zongza sowgha qilish” herikiti qozghighan.
Dilshat réshit ependining bildürüshiche, Uyghurlarning xitayche yémeklik “Zongza” ning ichige sélin'ghan qiyma terkibini sorash heqqi yoq iken. Dunya Uyghur qurultiyi igiligen uchurlarda xitay kadirlirining Uyghur a'ililirige hetta choshqa göshi élip kélip, Uyghurlar bilen birlikte choshqa göshi qiyma qilin'ghan “Zongza” larni pishurup yégenliki melum bolghan.
Biz bu heqte téximu ilgirilep ehwal igilesh üchün Uyghur diyarining korla, xoten qatarliq jaylirigha téléfon qilduq.
Korla gülbagh rayonidiki ahaliler komitétining xitay xadimi téléfonimizni élip, “Du'enwu”, yeni “Ejdiha qolwaq bayrimi” mezgilide korlada sayahetchilerning intayin köp bolghanliqini bildürdi.
Bu xitay xadim yene xitayning “Du'enwu bayrimi” ning korlada qandaq kütüwélin'ghanliqi heqqidiki so'allirimizgha jawab bérip,
Bayram mezgilide hemme öylerde dégüdek “Zongza yéyilgenliki” ni, korlagha kelgen sayahetchilerningmu Uyghurlarning öylirige bérip, zongza yése bolidighanliqini bildürdi.
Emma bu xitay xadim xitaylarning en'eniwi yémekliki bolghan “Zongza” ning terkibi heqqide sorighan “Halalmu” dégen so'alimizni anglishi bilenla téléfonni qoyuwetti.
Xoten muztagh méhmanxanisigha qilghan téléfonimizni bir xitay ayal mulazimetchi aldi. U bizning “Du'enwu bayrimi”, yeni “Ejdiha qolwaq bayrimi” mezgilide méhmanxanida zongza barmu? qeyerdin zongza sétiwélishqa bolidu, dégendek so'allirimizgha jawab berdi.
U “Méhmanxanining tamaq mulazimiti bolmighanliqi üchün méhmanlarning xotendiki kechlik bazardin zongza sétiwalsa bolidighanliqi” ni bildürdi.
Emma u Uyghurlarning adette xitaylarning en'eniwi tamiqi bolghan zongzani yéyishni xalimaydighanliqinimu eskertip ötti.
Biz uningdin “Zongzining ichige sélinidighan qiyma halalmu? uning terkibi qandaq?” dep sorighiminizda u: “Zongzining her ikki xili bar, gürüch we tatliq qiyamda yasalghan zongzimu, terkibide gösh arilashqan zungzimu bar,” dédi. Biz uningdin “Bu gösh choshqa göshimu? musulmanche zongza barmu?” dep sorighinimizda umu so'alimizgha jawab bermeyla téléfonni qoyuwetti.
Xitay hökümet taratqulirida 2018-we 2019-yilliri bérilgen xewerlerde “Terbiyilesh merkezliri” de terbiyilinip chiqqan Uyghurlarning “Idiyide ilgharliship choshqa göshini bimalal yeydighan sewiyige yetkenliki”, Uyghur hökümet kadirlirining “Idiye azatliqini yémekliktin bashlash herikitide bashlamchi bolup, xitay xizmetdashliri bilen birlikte choshqa göshini yigenliki” köplep xewer qilin'ghan idi. Radiyomizning Uyghur diyaridin igiligen uchurliridimu “Choshqa göshi yéyish”, “Choshqa béqish” qatarliqlarning “Uyghurlarning esebiylik idiyesini ölcheshtiki ölchem” qilin'ghanliqi melum bolghan idi.
Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat réshit ependi xitay da'irilirining xitaylarning eneniwiy medeniyet bayramlirini Uyghurlargha mejburiy téngishi hemde Uyghurlarning islamiy étiqadi we örüp-aditide haram dep qaralghan choshqa göshini yéyishke mejburlishi, tégi-tektidin éytqanda Uyghurlarni xitaylashturush we ularni pütün millet gewdisi bilen assimilyatsiye qilip tügitish süyiqestining bir qismi ikenlikini tekitlidi.