Abdulhekimxan mexsumning hayati we küresh yoli (4)

Merhum abduhékimxan mexsum istanbuldiki xitay konsulxanisi aldida ötküzülgen naraziliq namayishida. (Waqti éniq emes)

4-Bölüm: Uyghur musapirlar dolquni we türkiye

2013-Yilidin 2015-yilighiche bolghan jeryanda xitayning jenubiy ölkiliri arqiliq sherqiy-jenubiy asiya döletlirige qéchip chiqqan zor türkümdiki Uyghur musapirlar eyni waqitta xelq'ara taratqularning diqqitini qozghighan idi.

Bir mezgil taratqularning qiziq nuqtisigha aylan'ghan bu weqe kéyinche nechche yüzligen Uyghurlarning tayland we uninggha qoshna ellerde tutqun qilinishi, yüzligen Uyghur tutqunlarning xitaygha qayturulushi we bir qisim Uyghur musapirlarning türkiyege yolgha sélinishi bilen netijilendi. Bu qétimliq zor hijret dolquni zor sandiki Uyghur a'ililirini öz wetinidin ayrip, xitay ölkiliridin sherqiy-jenubiy asiya ellirige, u yerdin taki türkiyegiche sozulghan uzun musapiret liniyesini hasil qildi.

Türkiye, bolupmu istanbul ene ashu mezgillerde Uyghur musapirlarning 1950-yillardin buyanqi eng chong qonalghusigha aylandi.

Del shu mezgillerde, yeni 2016-yilining féwral aylirida merhum abdulhekimxan mexsum istanbulning zeytinburnu rayonidiki turalghusida ziyaritimizni qobul qilip, Uyghur musapirliri mesilisi, ularni yerleshtürüsh we terbiyeleshning texirsizliki, ularda toghra we mötidil bolghan islamiy chüshenchilerni turghuzushning zörürlüki heqqidiki qarashlirini sherhlep ötti.

Merhum abdulhekimxan mexsum shu qétimliq ziyaritimiz esnasida munularni bayan qildi: “Sherqiy-jenubiy asiya elliri arqiliq bir qismi türkiyege yétip kelgen musapir qérindashlirimizning mesilisi nöwette bizni eng köp oylanduruwatqan bir muhim mesilige aylandi. Xitayning Uyghurlar wetinide yürgüzüwatqan dehshetlik zulumi ularni öz yurtlirini tashlap chet'ellerge qéchishqa mejbur qilghan eng chong sewebtur. Halbuki, bu qérindashlirimizning köp qismi uzun we musheqqetlik qéchish sepiride insan tesewwur qilalmaydighan qiyin künlerni bashtin ötküzdi. Hetta ularning xéli köp qismi öz kelgüsige we özi tewekkül qilghan yolning axirqi netijisige nisbeten kallisida héchqandaq oy-xiyal hem teyyarliqi bolmighan kishilerdur. Shunga türkiyediki Uyghur jama'iti, Uyghur ammiwi teshkilatliri, shu jümlidin sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq teshkilati bu mesilide jiddiy chare-tedbir qollinip, musapir qérindashlirimizgha ige chiqishqa tirishchanliq körsettuq.”

U yene munularni ilgiri sürdi: “Musapir qérindashlirimizning deslepki türkümi istanbulgha yétip kelgende ularni orunlashturush bir mesilige aylandi. Hetta shu mezgillerde ma'arip jem'iyitining ishxana we zallirimu musapir qérindashlirimiz bilen toldi. Ularni muwapiq yosunda yerleshtürüsh, bala-chaqilirini mekteplerge kirgüzüsh, tirikchilik yollirini körsitip bérish, meniwi we psixik jehettin eslige kéliwélishigha yardem qilish, toghra bolghan islamiy eqide we chüshenchilerni singdürüsh, weten, millet we öz kimliki heqqide terbiye bérish shundaqla ularni türkiye jem'iyitining bir qismigha aylandurush qatarliq jehetlerde köpligen tirishchanliqlarni körsitishimizge toghra keldi. Ularning xéli köp qismi kéyinche jama'itimiz terkibige qoshulup, toghra we muwapiq bolghan yashash yollirini talliwalghan bolsimu, emma yene bir qismi özi bilgen yollargha mangidighan, özi mensup bolmighan guruh we mezheplerning toqunushlirigha ariliship qurbanliqqa aylinidighan paji'elerdinmu xali bolalmidi. Hetta ularning ichide bizge hujum qilidighan, bizning qérindashlirimiz üchün körsetken tirishchanliqlirimizni xata chüshinidighan ehwallarmu yüz berdi. Emma biz yenila öz xizmetlirimizni, burchlirimizni ada qilishni dawamlashturduq.”

Merhum abdulhekimxan mexsum axirida sherqiy-jenubiy asiyadiki uzun'gha sozulghan qachqunluq we tutqunluqtin kéyin bir qismi türkiyege yétip kelgen Uyghur musapirlarni yerleshtürüsh, ularni normal hayat yoligha yéteklesh hemde muhajirettiki Uyghur jama'itining bir terkibige aylandurushning Uyghur teshkilatliri üchün eng texirsiz bir xizmet ikenlikini alahide eskertip ötti.

(Dawami bar)