Abdulhekimxan mexsumning hayati we küresh yoli (8)

Merhum abdulhekimxan mexsum istanbuldiki sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining yilliq yighinida söz qilmaqta. 2016-Yil iyun, türkiye.

8-Bölüm: xitay zindanlirida ötken qabahetlik yillar

1990-Yilidin kéyin xitayning Uyghur diyarigha yürgüzgen siyasitide diramatik özgirishler yüz bérishke bashlaydu. Shu yili 4-ayda partlighan barin qozghilingi qanliq rewishte basturulidu. Uninggha ulapla Uyghur diyarining jay-jaylirida meschit-jameler we diniy mekteplerge qaritilghan teqib hessilep küchiyip, 1980-yillardin buyan yétiship chiqqan diniy sahediki Uyghur serxilliri tutqun qilinishqa bashlaydu. Xitay hökümiti yene bir tereptin Uyghur diyarida idé'ologiye saheside “Tazilash” élip bérip, tarixchi turghun almasning “Uyghurlar” qatarliq 3 kitabigha hujum bashlaydu. Shundaq qilip, 1980-yillardiki qisqighine 10 yil jeryanida öz milliy kimliki we kelgüsi teqdiri heqqide oylinish pursitige érishken Uyghur jem'iyiti yene bir qétim xitay kommunist réjimining teqib nishanigha aylinidu.

Wapatidin 9 ay ilgiri Uyghur bügünki zaman tarixidiki bu keskin özgirishlerni öz kechmishlirige baghlap bayan qilghan merhum abdulhekimxan mexsum hayatidiki boran-chapqunluq sergüzeshtilerning del ashu yillarda bashlan'ghanliqini tilgha alidu.

1980-Yillarning axirlirida merhum abdulhekimxan mexsum öz ismi bilen isimdash bolghan qaghiliqtiki dangliq diniy ölima we yétishken islam alimi merhum ablikimxan mexsum hajimning qolida telim élip diplom alidu we özining yuqiri bilimi bilen yéngi ewlad yash diniy serxiller arisida tonulushqa bashlaydu. U bu yillardiki sergüzeshtlirini bayan qilghinida xitay da'irilirining barin inqilabidin kéyinla özige diqqet qilishqa bashlighanliqini, 1992-yiligha kelgende qaghiliq nahiyelik saqchi idarisining uni qolgha alghanliqini we nahiyelik sotning uninggha 4 xil jinayet artip 9 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqini ilgiri süridu.

Abdulhekimxan mexsumning 29 yéshida xitay saqchiliri teripidin qaghiliqta qolgha élinishi we yeken nahiyesining peylo türmisige qamilishining jeryanlirini eng yaxshi bilidighan ayali meryemgül teklimakan xanim bu heqte radiyomiz ziyaritini qobul qilip toluqlima berdi. U yoldishi abdulhekimxan mexsumning shu yillarda özi bilen isimdash bolghan ustazi, dangliq diniy diniy alim merhum ablikimxan mexsum damolla hajim bilen birlikte ürümchidiki islam institutida taliplargha bir mezgil ders ötkenlikini, shu seperdin qaytip qaghiliqqa yétip kelgen künining etisi, yeni 1992-yili 7-ayning 29-küni qolgha élin'ghanliqini tekitleydu.

Meryemgül xanim shu künidiki tutqunda qaghiliq nahiyelik saqchi idarisining abdulhekimxan mexsum bilen birlikte uning ikki inisi we newre tughqanliri bolup bir a'ilidin 5 kishini tutqun qilghanliqini esleydu.

Meryemgül teklimakan xanim shu yillardiki qabahetlik kechmishlerni qayta esliginide qelbi qirilidu. Uning bayan qilishiche, qaghiliq nahiyelik sot mehkimisi abdulhekimxan mexsumgha 4 xil jinayet artip 9 yilliq qamaq jazasi béridu. Ular bu hökümge naraziliq bildürüp qeshqer wilayetlik ottura sotqa erz sunidu. Qeshqer wilayetlik ottura sot bu délogha qayta qarap chiqip, “Delil-pakitlar yéterlik emes” dégen hökümni chiqiridu we jaza mudditini 5 yilgha qisqartidu. Shuningdin kéyin abdulhekimxan mexsum qaghiliq türmisidin yeken peylodiki türmige yötkilip jaza mudditini öteydu.

“Dadam bizningla dadimiz emes, belki etraptiki muhtajlarning, béshigha kün chüshkenlerning we yardemge éhtiyaji bar herqandaq bir insanning dadisi idi, ” deydu merhum abdulhekim mexsumning hazir istanbulda yashawatqan qizi menzure teklimakan. U merhum dadisigha bolghan chongqur hörmiti we séghinishliri ichide ötken künlerni esliginide dadisining héchqachan özini we a'ilisinila oylap yashighan kishi emeslikini, belki pütkül oy-xiyallirining öz xelqining bügünki qismetliri we kelgüsi teqdiri bilen gireliship ketkenlikini tilgha alidu.

(Dawami bar)