Abdulhekimxan mexsumning hayati we küresh yoli (11)

Ataqliq diniy ölima we jama'et erbabi merhum abdulhekimxan mexsum hajim istanbul zeytinburnudiki öyide radiyomiz ziyaritini qobul qilmaqta. 2016-Yil féwral, istanbul.

Istanbuldiki minglighan Uyghur jama'iti merhum abdulhekimxan mexsum hajimning depne murasimigha qatnashti. 2016-Yil 23-dékabir, istanbul.

11-Bölüm: “Muhajirette töligen éghir bedeller”

Mesh'el kötürgen insanlar gerche qolidiki mesh'elning yoruqi bilen minglighan insanlarning yolini yorutup mangsimu, emma ularning shexsiy insan süpiti bilen öz hayatida töleydighan bedelliri adettiki kishilerdin éghir bolidu.

Merhum abdulhekimxan mexsumning küresh qaynimida ötken qisqighine hayatini esliginimizde uning a'ilisi we perzentliri bilen qoshulup töligen bedellirining neqeder éghir bolghanliqini, bu bedellerning pütkül Uyghur xelqi duch kéliwatqan milliy tragédiyelerning bir qismi ikenlikini chongqur hés qilimiz.

Merhum hayatining axirqi yili, yeni 2016-yilining mart aylirida öz a'ilisi we perzentliri duch kelgen paji'elik kechmishler heqqide tunji qétim éghiz achidu. U 1990-yillarda shexsen özi béshidin ötküzgen achchiq kechmishlerning aridin 20 yildek waqit ötkende kichik oghli hesenningmu béshigha kelgenlikini alahide tilgha alidu. Abdulhekimxan mexsumning eskertishiche, u eyni waqitta türmidin chiqqinida kichik oghli hesen bilen aran 3 ay bille yashiyalaydu. Xitay saqchilirining eyni waqitta iz qoghlap keynige kirishi netijiside u wetenni terk étip chet'elge chiqip kétishke mejbur bolidu. Shuningdin kéyin kichik oghli hesen bilen yüz körüshelmeydu. Aridin 20 yildek waqit ötkende taylandqa qéchip chiqqan oghli hesen tayland saqchiliri teripidin tutqun qilinidu. Uzun ötmey xitay saqchiliri hesen we uning ayalini tayland türmisidiki bashqa yüzdek Uyghur musapir bilen birlikte xitaygha qayturup kétidu. Hesen xuddi atisi abdulhekimxan mexsumgha oxshashla qizi patime bilen aran 6 ay bille yashiyalaydu. Hetta tayland türmiside tughulghan oghli muhemmed bilen bir qétimmu körüshelmeydu.

Merhum abdulhekimxan mexsum özi we perzentliri duch kelgen éghir paji'eler shundaqla pütün a'ilisi boyiche töligen zor bedeller heqqide éghiz achqinida pütün dunya xelqige munularni muraji'et qilidu. “Oghlum hesen qaranchuqsiz chong bolup 20 yildin kéyin eyni waqitta men töligen bedellerni tekrar tölidi, hetta mendin ashurup tölidi. Uning gunahi peqetla méning oghlum bolup tughulup qalghanliqida idi. U bu dunyagha kélip méning bilen aran 3 ayla bille yashighan idi. Shuningdin kéyin biz ata-bala qayta körüshelmigen iduq. U wetende xitaygha qarshi qandaqtur birer heriket yaki birer teshkilatqa qatnishish emes, belki nopussiz, kimliksiz we mektep yüzi körüsh hoquqidinmu mehrum yashighan bir bala idi. Bügün xitay özini dunyadiki bir ‛qudretlik dölet‚, ‛ikkinchi nomurluq iqtisadiy zor küch‚ shundaqla nechche ming yilliq tarixqa ige ‛medeniyetlik dölet‚ dep jar séliwatidu. Uning ‛qudretlik‚ liki, ‛medeniyetlik‚ liki qéni? méning oghlumning hékayisi emeliyette xitayning mahiyet jehettin menggü özgermeydighan mustebit xaraktérini körsitip turmamdu!? men dunya xelqige xitay toghriliq qayta oylinishni, uning mahiyitini yaxshi chüshinishni tewsiye qilimen…”

Merhum abdulhekimxan mexsumning ayali meryemgül xanimmu bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, tayland hökümitining xitay bilen bolghan ichki anglashma netijiside oghli hesen bilen kélini ruqiyeni xitaygha yolgha salghanliqini, ularning ikki yashliq qizi bilen téxi bir yashqimu kirmigen oghlini ayrip élip türkiyege yolgha salghanliqini cheksiz azab ilikide bayan qildi.

Merhum abdulhekimxan mexsum shu qétim radiyomizgha qaldurghan awazliq bayanida sherqiy-jenubiy asiyadiki Uyghur musapirlar krizisi we uning paji'elik aqiwetliri heqqide xitay hökümiti bilen bir qatarda tayland hökümitiningmu bash tartip bolmaydighan mes'uliyiti barliqini eskertip ötken idi. U bu heqte mundaq dégen idi: “Oghlum hesenning qolida béyjingdiki türk elchixanisi qanunluq bergen türkiye pasporti bar idi. Chünki uningdin ilgirila biz türkiye hökümitige iltimas sunup, wetende qepqalghan oghlumni türkiye puqraliqigha ötküzgen iduq. Qolida türkiyening qanunluq pasporti bar bolghan bir kishini tayland da'irilirining xitayning bésimi bilen türkiyege emes, belki xitaygha qayturushning özi xelq'ara qanun-belgilimilerge we shundaqla türkiye hökümitining izzet-abruyigha qilin'ghan bir haqaret, dep chüshinimen!”

Merhum abdulhekimxan mexsum hajimning sawaqdishi we meslekdashliridin hazir türkiyede yashawatqan doktor atawulla shehyar ependi ziyaritimizni qobul qilip, “Gerche abdulhekimxan mexsum hajimning oghli taylandtin xitaygha qayturulghan we hazirghiche iz-dériki bolmighan bolsimu, emma u bu paji'eni shexsiy özigila emes, belki pütkül Uyghur xelqining béshigha kéliwatqan milliy tragédiyening bir qismi, dep chüshinetti, ” deydu.

Merhum abdulhekimxan mexsumning hazir türkiyede yashawatqan qizi menzure teklimakan dadisining tuyuqsiz wapatidin kéyin nurghun ishlarni qayta eslep chiqqanliqini, dadisining öz hayatida shunche éghir bedellerni töligen turuqluq héchqachan ishench we ghururini yoqitip baqmighanliqini, her waqit munqerz wetini bilen eziz xelqini hemmining aldigha qoyup kelgenlikini tilgha alidu.

(Dawami bar)