Abdulhekimxan mexsumning hayati we küresh yoli (3)

Muxbirimiz qutlan
2018.05.01
Merhum-Mahsum-hajim-2016-Mart.JPG Merhum abdulhekimxan mexsum hajim 2016-yili 3-ayda, yeni wapat bolushtin 9 ay ilgiri istanbuldiki bir yighinda soz qilmaqta. 2016-Yili mart. Istanbul, türkiye.
RFA/Arslan

3-Bölüm: milliy kimlik we ana til ishqida

Merhum abdulhekim mexsum hajim buningdin ikki yil muqeddem istanbulning zeytinburnudiki öyide ziyaritimizni qobul qilghinida, “Siz türkiyege kelgen deslepki yillarda bu yerdiki Uyghur jama'iti duch kéliwatqan eng chong mesilini néme dep oylidingiz,” dep sorighinimizda u mundaq dégen idi: “Men türkiyege kelgen deslepki yillarda türkiyediki Uyghurlarning, bolupmu istanbuldiki Uyghurlarning öz milliy kimlikidin barghanséri yiraqlap ketkenlikini, weten tupraqlirida ösüp yétilgen milliy rohining bara-bara suslap, türkiye jem'iyitining asasiy medeniyet éqimigha qoshulup kétish girdabigha bérip qalghanliqini hés qilghan idim.”


Abdulhekimxan mexsum kéyinki yillarda istanbulda qurulghan “Sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyiti”, “Sutuq bughraxan wexpi” we bashqa ammiwi teshkilatlarning türkiyediki Uyghur jama'itining milliy kimlikini saqlap qélish, diniy chüshenche we diniy kimlik jehettin ularni toghra we mötidil yolgha yéteklesh qatarliq jehetlerde bir qatar pa'aliyetlerde bolghanliqini tilgha élip ötken idi.

Uning körsitishiche, 1950-yillardin buyan türkiyege köchmen bolup yerleshken Uyghur muhajir topluqliri yérim esirdin artuq tarixiy musape jeryanida til, medeniyet, qandashliq, diniy qérindashliq we tarixiy baghlinishlar seweblik nahayiti téz sür'ette türk jem'iyitige singishishke bashlighan iken. U, özliri igiligen wasitilik melumatlar asasida bügün türkiyede yashawatqan Uyghurlarning 80 pirsentining öz milliti bilen toylishishni saqlap kelgenlikini, texminen 20 pirsentining qérindash türk we bashqa musulman milletler bilen toylishish yüzlinishide ikenlikini ilgiri sürdi.

U, bu jehette meyli ma'arip jem'iyiti bolsun yaki türkiyediki Uyghurlarning bashqa ammiwi teshkilatliri bolsun, her xil teshwiqat we terghibatlar arqiliq Uyghur qiz-oghullirini öz milliti bilen toylishish en'enisige warisliq qilishqa hemde milliy kimlikini saqlashqa chaqirip kelgenlikini tekitlep ötti.

Melumki, ana til mesilisi muhajirettiki Uyghur topluqlirida eng köp tekitliniwatqan témilarning biridur. Shundaq bolushigha qarimay, merhum abdulhekimxan mexsum hayat waqtida muhajirettiki Uyghurlarning ana tilini saqlash mesilisini eng köp tekitligen diniy zatlarning biri hésablinidu.

Abdulhekimxan mexsum ana til mesiliside türkiyediki Uyghur ammiwi teshkilatlirining, bolupmu ma'arip jem'iyitining nahayiti köp xizmetlerni élip barghanliqini, kéyinki yillarda Uyghur jama'itining bu ishta texirsizlik hés qilip, her tereptin yol izdigenlikini tilgha alidu. Halbuki, u yene ana til mesiliside türkiyediki Uyghur jama'itini, shu jümlidin Uyghur serxillirini, bilim ademlirini hetta ma'arip jem'iyitidiki bir qisim mes'ul xadimlarnimu tenqid qilip, her bir Uyghur a'ilisining öz öyide perzentliri bilen mutleq Uyghur tilida sözlishishtek milliy en'enini saqliyalmighanliqini körsitip ötken idi.

“Kéyinki yillarda bu jehette körünerlik xizmetler we izdinishler élip bérildi,” - dégen idi u ashu qétimliq ziyaritimiz esnasida - “Istanbuldiki bezi a'ililer yéqindin buyan öz öyide baliliri bilen choqum Uyghurche sözlishishtek a'ile prinsipini békitip chiqti we buninggha emel qilishqa tirishchanliq körsitiwatidu. Ma'arip jem'iyiti we sutuq bughraxan wexpi qatarliq ammiwi teshkilatlar muhajirettiki Uyghur baliliri arisida ana tilda sözlesh, oqush we yézish musabiqisi uyushturup, netije qazan'ghan balilarni mukapatlashni yolgha qoydi. Biz hetta ‛ana til olimpiyesi‚ pilanini tüzüp chiqip, Uyghur balilirining milliy kimlik terbiyiside sistémiliq ma'ariptin behrimen bolushini oylishiwatimiz. Buningdin kéyin bu pilanlirimizning ré'allishishi üchün qolimizdin kelgen her ishni qilishqa teyyarmiz…”


(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.