Abduqadir damollam öltürülgen dehshetlik kéche (17)

Muxbirimiz qutlan
2021.09.21
Abduqadir damollam öltürülgen dehshetlik kéche (17) 1912-Yilidin 1928-yilighiche Uyghur diyarining hakimiyet textige tenha miniwalghan siyasiy séhirger, mustebit xitay militarist yang zengshin (aldinqi ret otturidiki kerke saqal kishi).
Social Media

1924-Yili yazda qeshqerde shiwét missiyonérlirigha qarshi zor kölemlik namayish yüz bergendin kéyin, qeshqer weziyiti birdinla jiddiyliship kétidu. Namayish basturulghan künning etisi qeshqer dotiyi abduqadir damollam, mamut hajim, yaqup hajim bashliq 30 gha yéqin kishini hepsige élip, 40 kündek solap qoyidu. Abduqadir damollam hepsidin chiqip uzun ötmeyla, yeni 1924-yili 8-ayning 14-küni kéchide qeshqer shehiridiki öyide yallan'ghan qatil teripidin pichaqlap öltürülidu. Bu heqte pikir bayan qilghan türkiye ege uniwérsitéti türk dunyasi tetqiqat inistitutining proféssori alimjan inayet ependi, büyük islahatchi abduqadir damollamning öz milletdishi we dindishi bolghan yallanma qatil emet mezin teripidin öltürülüshi heqiqetenmu kishining yürek baghrini lexte-lexte qilidu, deydu.

Abduqadir damollamning ölümi heqqide yézilghan qisseler, kitabchilar we munasiwetlik menbelerni waraqlap chiqqan amérikadiki yash Uyghur bilim ademliridin taran Uyghur ependi, abduqadir damollam öltürülgen dehshetlik kéche heqqide anglarmenlerni tepsiliy melumat béridu.

Proféssor alimjan inayet ependi abduqadir damollamgha qilin'ghan bu sirliq süyqestning perde arqisida qeshqerdiki köp tereplik küchlerning qoli barliqini, bolupmu bu süyiqestning pilanlinishidin emelge ashurulishighiche bolghan jeryanda siyasiy séhriger yang zéngshin we uning qeshqerdiki dotey-amballirining biwasite qoli barliqini ilgiri süridu.

Taran Uyghur ependimu abduqadir damollamning öltürülishining adettiki bir ölüm weqesi emes, belki qoyuq siyasiy arqa körünüshke ige bir zor süyiqest ikenlikini tekitleydu.

Derweqe, abduqadir damollamning qeshqerde élip barghan yéngi ma'aripchiliq herikiti we ijtima'iy islahat teshebbusliri, shuningdek milletni oyghitish yolidiki bir qatar emeliy qedemliri siyasiy séhriger yang zéngshin we uning qeshqerdiki dotiyini chöchütüpla qalmastin, belki qeshqerdiki in'giliz, rus konsulxanilirini hemde shiwit missiyonérlirinimu qattiq bi'aram qilghan idi.

Shu wejidin eyni waqitta siri yéshilmigen, axiri chiqmighan bu sirliq süyqestning pilanlighuchiliri we ijrachiliri toghriliq awam arisida türlük gumanlar, perezler hem talash-tartishlar taki hazirgha qeder dawamliship kelmekte. Taran Uyghur ependimu öz bayanlirida bu nuqtini alahide tekitleydu.

Abduqadir damollamning waqitsiz ölümi 20-esir Uyghur tarixidiki achchiq tragédiyedur. Proféssor alimjan inayetning tekitlishiche, öz xelqini oyghitish üchün mesh'el kötürgen bir büyük yolbashchining düshmenning qolida emes, belki öz milliti we dindashlirining ichidin chiqqan bir munapiqning qoli bilen qetli qilinishi, milliy tragédiyening cheksiz azabliq bir sehipisi idi.

Proféssor alimjan inayet ependi axirida yene “Abduqadir damollamning paji'elik ölümi 20-esirning bashliridiki Uyghur jem'iyitide milliy, siyasiy we diniy angning neqeder ze'ip bir halette ikenlikini körsitip béridu,” deydu.

(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.