Abdurehim eysaning hayati we sirliq ölümi (21)

Yigirme birinchi qisim: 18 yilliq süküttin kéyin almutada bérilgen guwahliq

Abdurehim eysa 1958-yili ürümchi waqti 1-ayning 17-künige almashqan kéchisi ürümchidiki tengritagh méhmanxanisining 214-nomurluq yatiqida sirliq bir rewishte öltürülidu. Shu küni seherde 214-nomurluq yataqning ishikini buzup kirgen we abdurehim eysaning qan'gha boyalghan jesitini tunji bolup körgenler 3 kishi idi. Ular abdurehim eysaning bajisi refiq baychurin, ili oblastliq sot mehkimisining mu'awin bashliqi hebibulla mutellip, Uyghur aptonom rayonluq teptish mehkimisining bashliqi barat isma'il idi.

Undin kéyin ikkinchi türkümde abdurehim eysaning qanliq jesitini körgenler ichide uning yataqdishi, yeni ili qazaq aptonom oblastining bashliqi jaghda babalikof, Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazaritining naziri enwer jakulin, Uyghur aptonom rayonining mu'awin re'isi muhemmet'imin iminof we ili herbiy rayonining qomandani merghup is'haqof qatarliq kishiler idi.

Gerche shu küni kéngeytilgen yighin'gha qatnishiwatqan Uyghur we qazaq kadirlar arisida abdurehim eysaning dehshetlik ölümi heqqide türlük gumanlar we qulaqni qulaqqa yéqip déyishken shübhiler otturigha chiqqan bolsimu, emma wang énmawning Uyghur aptonom rayonluq partkomning namidin “Abdurehim eysa özini öltürüwaldi” dep élan qilishi bilen héchkim öz gumanini ochuq-ashkara déyishke pétinalmaydu.

Abdurehim eysaning qanliq jesitini we qatilliq yüz bergen neq meydanni körgen shahitlar shu kündin bashlap éghizini étishke mejbur bolidu. Refiq baychurin, jaghda babalikof, hebibulla mutellip, merghup is'haqof qatarliq shahitlarmu shuningdin étibaren bu témida söz qilishtin özini qachuridu. Ularning köp qismi 1960-yilidin kéyin wetendin ayrilip, sowét ittipaqigha chiqip kétidu.

Abdurehim eysaning ayali we bala-chaqiliri, uning ghuljadiki bir tughqan qérindashliri 1960-yillarning bashlirida arqa-arqidin sowét ittipaqigha chiqip kétidu. Uning eng kichik inisi merup eysa 1960-yillarning aldinqi yérimida tashkent uniwérsitétining zhurnalizm fakultétini püttürüp, “Tashkent radiyosi” ning Uyghur tilidiki anglitishida xizmet qilidu. U shu yillarda sowét ittipaqigha chiqip ketken shahitlarni izdep, akisining délosi heqqide tekshürüsh élip baridu. Emma 1960-yillarning siyasiy shara'itida shahitlarning köpchiliki bu heqte éghiz échishtin qachidu.

1970-Yillarning otturilirigha kelgende xitay bilen sabiq sowétlar ittipaqining munasiwiti yamanliship, ikki terep urush halitige ötidu. Buning bilen onnechche yillar süküt qilghan jaghda babalikof axiri merup eysa bilen almutada yüz körüshüp, abdurehim eysaning ölümi heqqide éghiz achidu.

1976-Yili merup eysa yene bir qétim tashkenttin almutagha bérip, sabiq milliy armiyening ofitséri, 1950-yillardin kéyin ili herbiy rayonining qomandani, shinjang herbiy rayonining mu'awin shtab bashliqi qatarliq wezipilerni ötigen général mayor merghup is'haqof bilen körüshidu. Bu del merghup is'haqofning akisi, Uyghur aptonom rayonining sabiq mu'awin re'isi es'et is'haqof xitay türmiside öltürülgen kün bolup, shu küni merghup is'haqof 18 yilliq sükütni buzup, abdurehim eysaning ölümi toghriliq éghiz achidu.

Merghup is'haqof shu küni merup eysagha 1957-yili 12-ayda bashlan'ghan “Yerlik milletchilikke qarshi küresh” boyiche sh u a r partkomning kéngeytilgen yighinidiki ichki ehwallarni sözlep béridu. U shu waqitta béyjing merkiziy partiye mektipidiki oqushidin chaqirtip kélinip, kéngeytilgen yighin'gha qatnashturulghan iken.

Merup eysaning bayan qilishiche, shu küni merghup is'haqof abdurehim eysaning ölümi heqqide ilgiri zadila éghiz échip baqmighan tepsilatlarni ashkara qilghan. U merup eysagha akisi abdurehim eysaning “Hergizmu özini öltürüwalghan bolmastin, belki suyiqest bilen pilanliq türde öltürülgenliki” din guwahliq bergen.

Shahitlarning 1970-yillarda merup eysagha ashkara qilishiche, 1958-yili 1-ayning 17-küni kéchide abdurehim eysani öltürüsh opératsiyesi hem xitayning hem sowét ittipaqining dölet xewpsizliki orunliri bilen baghlan'ghan 3 kishi teripidin élip bérilghan iken. 3 Neper qatildin biri Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazaritining mayor derijilik bir alahide xadimi bolup, weqedin kéyin uzun ötmeyla “Közdin yoqitilghan”. Ikkinchisi weqedin kéyin bingtu'enning türme bashqurush idarisige mu'awin bashliq qilip yötkiwétilgen, emma bir yildin kéyin uning ilidiki kökdala yayliqida “Özini étip öltürüwalghanliqi” heqqide xewer tarqalghan. Üchinchi kishi sowét istighbarati bilen munasiwetlik yuqiri derijilik bir herbiy ofitsér bolup, weqedin kéyin sowét ittipaqigha chiqip kétip, “Éghizini menggülük yumghan”.

Merup eysa özining uzun yilliq iz qoghlap tekshürüshliri we shahitlar teminligen yip uchlirigha asasen akisi abdurehim eysaning ölümide xitay bilen sowét ittipaqi ikki terep istighbaratining birleshme suyiqestining barliqini ilgiri süridu.

Merup eysa 1976-yili, yeni es'et is'haqofning xitay türmiside wapat bolghanliq xewiri kelgen küni özining almutada général merghup is'haqof körüshkenlikini alahide tilgha alidu. Shu künidiki xetme-qur'andin kéyin général merghup is'haqof merup eysagha 1958-yili 1-ayning 17-künidiki qanliq weqeni eslep béridu. U shu küni tengritagh méhmanxanisining 214-nomurluq yatiqigha kirip abdurehim eysaning qanliq jesitini öz közi bilen körgenliki, qatillarning abdurehim eysaning boghuzigha 3 pichaq, kökrek we qorsaq qismigha 7 pichaq urup, jesetni yotqan bilen orap qoyghanliqi, andin ishikni ichidin ilip qoyup, dérizidin chiqip ketkenlikini sözlep béridu.

)Dawami bar(