Abdurehim eysaning hayati we sirliq ölümi (22)

Yigirme ikkinchi qisim: abdurehim eysaning qanliq jesiti ghuljagha élip bérilghanda

1958-Yili waqit 1-ayning 17-künige almashqan kéchisi abdurehim eysa ürümchidiki tengritagh méhmanxanisining 214-nomurluq yatiqida sirliq bir suyiqest bilen öltürülgende, bu qorqunchluq xewer pütkül ürümchini zilzilige keltüridu.

Abdurehim eysaning hazir tashkentte yashawatqan eng kichik inisi merup eysaning “Eslime” side bayan qilishiche, “Shu küni yataqlarni we yighin zalini sürlük jimjitliq basidu. Wang énmaw bilen seypidin ezizi yérim kün ‛küresh‚ ni toxtitip qoyup, perde arqisida bezi orunlashturushlarni élip baridu. Teyyarliq ishliri puxta ishlen'gendin kéyin shu küni chüshtin kéyin kadirlar yighin zaligha chaqirtilip töwendikiler resmiy jakarlinidu: (1) esheddiy ongchi we yerlik milletchi abdurehim eysa partiye aldidiki éghir gunahi üchün jazalinishtin qorqup, ötken kéche özini öltürüwalghan؛ (2) abdurehim eysa ötken yili junggo hej ömikige mu'awin ömek bashliqi bolup se'udi erebistan'gha barghanda chet'elde yürgen esheddiy milletchi muhemmet'imin bughra we eysa yüsüp alptékinler bilen mexpiy körüshken hem ular bilen til biriktürgen. Bu mesile pash bolghandin kéyin u qorqup kétip özini öltürüwalghan؛ (3) abdurehim eysa özini öltürüwélish aldida ikki parche xet yézip qaldurghan. Xetning biri ghuljadiki ayali munjiyege, yene biri aptonom rayonning mu'awin re'isi muhemmet'imin iminofqa yézilghan. Iminofqa yézilghan xette özi partiyege kirgen bolsimu, emma idiyesining partiyege kirmigenlikini, zor xataliq ötküzgenlikini, partiyege yüz kélelmigenliki üchün bu yolni tallighanliqini bayan qilghan.”

Chong yighinda bu ikki parche xet köpchilikke oqup bérilgen.

Weqe yüz bérip, shu küni, yeni 1-ayning 17-küni ili qazaq aptonom oblastining birinchi sékrétari jang shigung mexsus ayropilan bilen aldin'ala ghuljagha ewetilidu. Jang shigung ilidiki kadirlar bilen her sahe wekillirige yighin échip, abdurehim eysaning ölümini uqturidu hemde ghuljada birer weqe chiqip qélishning aldini élish üchün teyyarliq xizmetlirini ishleydu.

3 Kündin kéyin, yeni 1958-yili 1-ayning 20-küni abdurehim eysaning qanliq jesiti mexsus ayropilan'gha sélinip, ili qazaq aptonom oblastliq ottura xelq sot mehkimisining mu'awin bashliqi hebibulla mutellip we Uyghur aptonom rayonluq teptish mehkimisining bashliqi barat isma'illarning nazaritide ghuljagha élip bérilidu.

Ili xelqi bu tuyuqsiz kelgen ölüm xewiridin hang-tang qalidu. Ghulja shehiri matem qayghusigha chömidu. Xuddi shuningdin 9 yil awwal, yeni 1949-yili küzde exmetjan qasimi bashliq sherqiy türkistan jumhuriyiti rehberlirining sirliq “Ayropilan weqesi” de qaza qilghanliq xewiri kélip 6 aydin kéyin ularning jesetliri ghuljagha ayropilan bilen élip kélin'ginidek, 1957-yilining axiri ghuljadin saq halette ürümchidiki yighin'gha chaqirtilip kétilgen abdurehim eysaning qan'gha boyalghan jesiti 1958-yili 1-ayning 20-küni ayropilan bilen ghuljagha élip kélinidu.

Bu waqitta ghuljada birer weqe yüz bérishidin qattiq endishe qilghan ili qazaq aptonom oblastining birinchi sékrétari jang shigong, Uyghur aptonom rayonluq xelq teptish mehkimisining bashliqi barat isma'il we ili qazaq aptonom oblastliq ottura xelq sot mehkimisining mu'awin bashliqi hebibulla mutellip, ili oblastliq jama'et xewpsizliki bashqarmisining bashliqi li qatarliqlar bilen jiddiy bash qoshup, abdurehim eysaning jesitini daghdughisiz hem jama'etni qatnashturmayla tézdin yerlikke qoyuwétishni qarar qilidu.

Jang shigung ili oblastliq jama'et xewpsizliki bashqarmisigha qarashliq saqchi küchlirini ishqa sélip, ghuljadiki abdurehim eysaning öyi jaylashqan qoru we mehellini qattiq nazaret astigha alidu. Abdurehim eysaning kigizge yögelgen jesitini qorusidiki kömürxanigha quluplap, héchkimning jesetni körüshige yol qoymaydu.

Halbuki, abdurehim eysaning 80 yashtin ashqan dadisi ibrahim axun hökümet xadimliri bilen xitay saqchilirigha warqirap, oghli abdurehim eysaning kigizge yögelgen qanliq jesitini achquzidu we musulmanlarning ölüm uzitish qa'idisi boyiche depne qilidighanliqini bildüridu

Abdurehim eysaning dadisi ibrahim axunning qattiq telipi bilen axiri abdurehim eysaning qanliq jesiti échilip, ghuljadiki ataqliq diniy ölima sahib xelpet teripidin yuyulup képenlinidu.

Méyit kömürxanidin öyge yötkep kirilip, yuyush we képenlesh üchün échilidu. Bu waqitta méyit yuyghuchilar bilen abdurehim eysaning qérindashliri üstide turup jesetni köridu we hang-tang qalidu. Yeni aburehim eysaning kanay qismigha 3 qétim pichaq sürkelgenlikini, kökrek we qorsaq qismida 7 orunda pichaq urulghan jarahet izining barliqini, tigh urulghan jaylargha paxta tiqip qoyulghanliqini köridu.

Merup eysaning bayan qilishiche, ghuljadiki hökümet organlirida ishlewatqan Uyghur we qazaq kadirlar, ziyaliylar yérim kéchide yoshurunche kélip, abdurehim eysaning dadisi, qérindashliri we uruq-tughqanliridin köngül soraydu.

Merup eysa shu waqittiki ehwalni eslep, mundaq dep yazidu: “Bu dehshetlik menzirini körüp, biz qérindashlarning közlirimizdin yash qurumidi. Köz yashlirimiz bilen murdini yuyup, tazilap képenliduq. Andin namizini chüshürüp, herembaghning qéshidiki altunluq qebristanliqqa élip chiqtuq. Merhumning depne murasimigha qatnishish shunchilik cheklendiki, kishiler a'ilimizge kélishkimu jür'et qilalmidi. Munjiye hedining kichik dadisi sidiq ablayari merhumning jinaza namizigha qatnishish üchün oblastliq siyasiy kéngeshtin ruxset soridi, siyasiy kéngesh oblastliq partiye komitétidin ruxset élip bergendin kéyinla andin qatnishalidi… merhumning nezir-chirighimu peqetla uruq-tughqan, qewmi-qérindashlirining qatnishishi bilen héchbir daghdughisiz, jimjitliq ichide tamam boldi.”

Ili oblastliq da'iriler we ili oblastliq jama'et xewpsizliki bashqarmisi abdurehim eysaning a'ilisige qanchilik heywe körsetmisun, ghulja xelqide kötürülgen naraziliq keypiyati we jama'et pikrining bésimi netijiside axirida abdurehim eysaning miyitini musulmanlarning ölüm uzitish qa'idisi boyiche yuyup, képenlep, namizini chüshürüp yerlikke qoyushqa ruxset qilishqa mejbur bolidu. Gerche hökümet terep depne murasimigha jama'etni qatnashturmasliq, peqetla biwasite uruq-tughqanlirining qatnishishini bilenla miyitni yerlikke qoyushni shert qilghan bolsimu, emma ghulja xelqi kocha-kochilardin chiqip abdurehim eysaning depne murasimigha qatnishidu.

Sowét ittipaqining ghuljada turushluq konsulxanisidiki alahide xadim blokinning xatirisige qarighanda, ghuljada abdurehim eysanining miyitini depne qilidighan küni ili qazaq aptonom oblastliq partkomning sékrétari jang shigung ilidiki rehbiriy kadirlar we siyasiy kéngeshning ezalirini yighip, bu weqe heqqide dawrang salmasliq, pikir bayan qilmasliq we jem'iyette tarqalghan söz-chöcheklerge perwa qilmasliq, bolupmu ghuljada birer weqe chiqip qélishning aldini élish heqqide körsetme béridu. Abdurehim eysaning miyiti uning biwasite uruq-tughqanliri we bir qisim jama'etninmg qatnishishi bilen jimjit we daghdughisiz halda yerlikke qoyulidu.

(Dawami bar)