Benggiler isyani

Ana til logosi.

“Tumar weqesi” méni yene bir qétim balagha qoyidighandek qilatti. Qa'ide boyiche béshimni changgallap gundipayning aldigha chüshüp mangdim. Bu qétim belkim “Yolwas orunduq” qa baghlap qoyar yaki yalghuz kishilik, dérizisiz kamérigha put-qolumni chétip soliwéter. Kamérda meyli heq gep qilay yaki naheqchilikke qarshi turay, jazalan'ghuchi yenila men ikenmen. Shu kün'giche meyli néme qilghan bolay özümni balagha tiqqandin bashqa héch bir mesile hel bolmaydiken. Mushu qara künlerge seweb boluwatqan ana tilni qoghdash herikitimu shughu! tilimizni qoghdaymen dep otturigha chiqqan bilen jénimnimu qoghdiyalmay xar bolup yürgendin bashqa néme qilalidim?

Xitay gundipay uzun karidorda ünsiz méngip méni ayrim kamérgha emes, öz ishxanisigha élip kirdi. Burnumgha etirgülning puriqi keldi. Dérize échiwétilgen bolup seher quyashi hoylidiki güllerning bergide, üzüm yapraqlirida parqiraytti. Köz aldimda qizil, sériq, sösün güller؛ sanggilap turghan sapaq-sapaq üzümler jilwe qilatti. Men bir yil burunqi mushu demde, dérizisidin üzümler marap turghan mushundaq bir ishxanida her küni soraq qilin'ghan idim. Aldimgha bir istakan chay quyulghanda eslimge keldim. Bundaq mu'amile ongumda emes chüshümdimu mumkin emes idi.

Men qandaqsige gundipayning aldida olturushqa jür'et qilghinimni, qandaqsige jazalanmay chaygha daxil bolghinimni angqiralmay tursam, u:
- Séning arxipingni oqup baqtim, men uchratqan mehbuslar ichide sendek ghayisi üchün qamalghan birimu yoq. Séning siyasiy meydaninggha qiziqmaymen. Peqet séni yaxshi adem dep qaraymen. Men bashqilargha ziyankeshlik qilghan'gha öch. Bizde yaxshiliqqa yaxshiliq, yamanliqqa yamanliq qaytidu, dégen gep bar. Séning u yéngi mehbusni tayaqtin saqlap qalghiningni xizmitim seweblik toghra déyelmisemmu, u sewebtin séni jazalash méning pirinsipimgha uyghun kelmeydu. Séni u kamérdin yötkep yaxshiraq kamér bashliqi bilen qamap qoyay. Men nöwette turghan kechlerde in'glizche ögitip qoysang, dédi.

Yéngi kamér heqiqeten yéqishliq chiqip qaldi. Kamér bashliqi chishliri tamakidin sarghiyip ketken, parixorluq bilen qamalghan bir xitay bolup kitabqa bekla hérismen idi. Kamérining tüzümliri bosh, kitablar köp, taziliqi yaxshi idi. Yéngi kamérda méni ikki kün yerde yatquzup üchinchi küni taxta supigha almashturup qoydi. Shundin kéyin künlirim kündüzliri ders teyyarlash, kechliri in'glizche ögitish bilen ötti.

Yéngi kamérda tamaka hedidin artuq chékiletti. Yaman yéri yéngidin türkümlep kirgen Uyghur siyasiy mehbuslarmu chékishni öginishke bashlighan idi. Qamaqxanida bu ish qa'idige xilap bolsimu, doxtur we gundipaylar mehbuslar bilen yoshurun tamaka sodisi qilishatti. Emma chong tekshürüshlerde bayqalsa qattiq jazalinatti. Shundaqtimu pewqul'adde zor payda seweblik bolsa kérek, tamaka “Ishiktin we tünglüktin” kirip turatti.
Bezide kamérda heptilep tamaka üzülüp qalsa mehbuslarning xumari tutup keypi buzulup jédel qilishatti. Hetta bezi mehbuslar gundipaydin birer tal tamaka sorap chékiwélish üchün özi burun iqrar qilmighan yéngi bir déloni yaki shérikliri sadir qilghan déloni melum qilishatti. Shuninggha qarap iradisizlikning neqeder qorqunchluq bolidighanliqini hés qilattim.

Gundipaylar tamakigha düp chüshken bolup kechliri téximu köp chékishetti. Her qétim ders ötüp qaytip kirsem, kamér bashliqi we bengge mehbuslar kiyimimge singip qalghan tamaka hidini purap kétetti. Ular tamaka élip kirish heqqide manga bésim qilalmaytti-yu, ghelwisini qilatti. Men kamérdiki emdila yigirme yashlarning qarisini alghan siyasiy mehbuslarning tamakigha öginip qalmasliqi üchün tamaka sorash heqqidiki yoshurun we ashkara teleplerge izchil biperwa boluwalattim.

Awghust kirgendin buyan tamaka mesilisi bilen bir qanche kamér bashliqi jazalinip qamaqxana tüzümliri chingip ketti. Tamaka qanche cheklen'genche kamérdash benggilerning xumarimu shunche küchiyip baratti. Ular chekmigen yotqanning, chapanning mazlirimu qalmidi. Ularning mazni sémontqa sürkep choghlandurush maharitige heyran idim. Zeherlik chékimlik we siyasiy seweb bilen türkümlep tutulup kiriwatqan Uyghur balilarning mazni chékip yötilip qey qilishliri ichimni échishturatti. Manga bésharetlik uqturulidighan tamaka telepliri ashkara déyilishke, hetta tehditlik ibariler bilen éytilishqa bashlidi.

2014-Yili awghustning axirqi künliride kamérlargha adem sighmay qaldi. Her kamérda uruqluq üchün bir qanche xitay mehbustin bashqa pütünley Uyghur bolup ketti. “Mehbuslarni yötkeydiken” dégen gep bolup, bir küni etigende tuyuqsiz pushtek chélindi. Hemmimiz béshimizni changgallap tamgha qarap tizilduq. Gundipaylar ishiklerni sharaqlitip échip kirip keldi. Néme bolghanni angqirip bolghuche béshimgha qara xalta kiydürüldi. Mashinigha élip chiqilghandin kéyin shillemdin qorup élip mangghan qol boshap, “Mu'ellim xosh, bundin kéyin pexes bol, séni kamérdiki benggiler milliy keypiyati küchlük dep chéqip qoyuptu, séni nege qamaydighini manga na'éniq” dédi. Awazidin mendin in'glizche ögen'gen héliqi gundipay ikenlikini melum idi.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.