Ghulamidin paxtaning hayati (31): amérikidiki zamandashlirimdin - haji ehmed axun we edhemjan
2018.01.02
Ghulamidin paxta ependi özining amérikida ötken yérim esirdin köprek hayat musapisini esliginide zamandashliridin merhum haji ehmed axun, edhemjan zakirxan oghli we hamidjanlarning namini hörmet-éhtiram bilen tilgha alidu.
Ghulamidin ependining eslishiche, u amérikigha kélip texminen 3-4-yillar ötkende, yeni 1970-yili etrapida pakistan, hindistan we türkiye arqiliq birqanche Uyghur amérikigha köchmen bolup kélidu. Ularning ichide haji ehmed axun we uning ayali zerperi xanim hemde ayrimche ghulam muhiddinxan isimlik yene bir yigit bar iken. Kéyinche, hindistan arqiliq hamidjan isimlik yene bir Uyghur amérikigha kélip ulargha qoshulidu. Amérikida birqanche kishilik kichik bir Uyghur jama'itining peyda bolushi ghulamidin paxtani ajayip söyündüridu.
Ghulamidin ependi zamandashliridin merhum haji exmed axun heqqide toxtalghinida, uning a'ilisidikilerning eyni zamanda qeshqerdiki pakistan konsulxanisi bilen yéqin munasiwetke ige kishiler ikenlikini ilgiri süridu. 1947-Yili qeshqer chinibaghdiki en'gliye konsulxanisi taqalghanda, yéngidin musteqilliqqa érishken hindistan bilen pakistan chinibaghdiki en'gliye konsulxanisini ötküzüwalidu. Bu yillarda emdila ösmürlük hayatini yashawatqan haji exmed axun qeshqerdiki pakistan konsulxanisida xizmet qilidighan bir neper diplomatiye xadimining yardimide pakistan'gha oqushqa ewetilidu.
Qeshqerdiki pakistan konsulida xizmet qilidighan bu diplomat uzun ötmey pakistan'gha qaytidu we kéyinche pakistanning awstraliyede turushluq konsulliqigha teyinlinidu. Haji ehmed bu kishi bilen birlikte awstraliyege bérip, u yerde deslep gimnaziyede, kéyinche aliy mektepte oquydu. Oqush tamamlighandin kéyin u pakistan'gha qaytidu we pakistandiki Uyghur muhajirlardin zerperi xanim bilen toy qilidu. Kéyinki yillarda haji ehmed axun ayali zerperi xanim we yéqin dosti ghulam muhiddinxan bilen birlikte awwal türkiyege kélidu, u yerdin kéyinche amérikigha köchmen bolup kélidu.
Ghulamidin paxtaning bayan qilishiche, haji ehmed axun amérikigha kelgendin kéyin deslep nyu-yorkta yashaydu. Kéyinche washin'gton alahide rayoni etrapigha yerliship, öy-mülük tijariti bilen shughullinidu we perzentlirini aliy melumatliq qilip terbiyeleydu.
Ghulamidin ependining tekitlishiche, haji ehmed axunning Uyghur ana tili we in'gliz tilidiki sewiyesi nahayiti yuqiri bolup, ghulamidin paxtaning Uyghurlar we ularning munqerz wetini heqqidiki siyasiy dewa ishlirigha aktipliq bilen hemkarlishidu. Köpligen doklat we iltimaslarning in'gliz tilida yézilip, munasiwetlik orunlargha yollinishida küch chiqiridu. Kéyinche haji ehmed axun ghulamidin paxtaning teshebbusi bilen amérikida birinchi qétim “Sherqiy türkistan medeniyet jem'iyiti” namliq teshkilatning qurulushida yardemchi bolidu hemde mezkur jem'iyetning bash katipliqini üstige alidu.
Shu yillarda yene xitayning déngiz boyidiki sheherliri arqiliq edhemjan a'ilisi amérikigha kélidu. Ghulamidin paxta zor xushalliq ilikide edhemjan bilen ayali törem pasha xanimni kütüwalidu. Shundaq qilip amérikidiki Uyghur jama'iti shu yillarda birlep-ikkilep köpiyidu.
Ghulamidin paxta ashu yillarda sepdishi edhemjan zakirxan oghlining zor tirishchanliq körsitip, quruq yuyush dukini achqanliqini, kéyinche asta-asta igilik tiklep közge körün'genlikini alahide tilgha alidu.
Ghulamidin ependining tekitlishiche, edhemjan we ayali törem pasha xanim 1940-yillardiki ili inqilabi we ghuljida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitige shahit bolghan kishiler iken. Gerche ular tashkentte tughulup, kéyinche Uyghur diyarigha köchüp kelgen kishiler bolsimu, emma ular amérikidiki hayati dawamida her waqit Uyghur diyarini öz wetinim dep qarap kelgen shundaqla amérikidiki Uyghur jama'itining hörmiti we muhebbitige na'il bolghan kishiler iken.
Ghulamidin paxtaning eslimisige qarighanda, shu yillarda yene hamidjan isimlik yene bir Uyghur amérikigha kélip yerleshken. Hamidjan yash chaghlirida hindistanda oqughan, kéyinche bombay arqiliq amérikigha kélip olturaqlashqan. Deslepki yillarda u amérikidiki Uyghur jama'iti bilen qoyuq bérish-kélishte yashighan bolsimu, emma kéyinki yillarda melum sewebler bilen yiraqlashqan iken. Ghulamidin paxta ependi, hamidjan isimlik bu kishining hazir qeyerde, qandaq yashawatqanliqi heqqide héchqandaq melumati yoqken.
(Dawami bar)