Ghulamidin paxtaning hayati (36): istanbul qurultiyida chiqirilghan siyasiy qararlar

1992-Yili istanbulda chaqirilghan sherqiy türkistan milliy qurultiyigha qatnashqan wekiller kechlik ziyapette. 1992-Yil 12-dékabir, türkiye.

Ghulamidin paxta ependi istanbul qurultiyida soz qilmaqta. 1992-Yil 12-dékabir, türkiye.

1992-Yili 12-ayda istanbulda chaqirilghan “Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” muhajirettiki Uyghurlarning 1949-yilidin buyan chet'ellerde ötküzgen eng muhim qurultaylirining biri bolghan idi.

68 Yildin buyan hayatining köp qismini muhajirettiki sherqiy türkistan dewasining üzülmes dolqunlirida ötküzgen ghulamidin paxta ependi buningdin 25 yil ilgiriki istanbul qurultiyini inchike tepsilatliri bilen esleydu.

Ghulamidin ependining bildürüshiche, istanbulda chaqirilghan “Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” gha dunyaning herqaysi jayliridin 80 din artuq wekil qatnashqan iken.

Qurultayning birinchi künidiki échilish murasimi we uningdin kéyinki resmiy yighinda sherqiy türkistan herikitining chet'eldiki rehbiri eysa yüsüp alptékin, istanbuldiki “Sherqiy türkistan wexpi” ning bashliqi, général mehmet riza békin, merhum muhemmet'imin bughraning qizi fatime bughra, sabiq sherqiy türkistan jumhuriyet hökümitining bash katipi abdure'up mexsum, yazghuchi ziya semedi, “Awstraliye türkistanliqlar jem'iyiti” ning re'isi ehmed igemberdi, proféssor abduqadir donuq, adwokat muzeffer özdagh, proféssor newzat yalchin tash, proféssor melike aqtagh kashgherli, yazghuchi memtimin hezret, siyasetshunas qehriman ghojamberdi, “Özbékistan Uyghur jem'iyiti” din shamil qurban, “Qirghizistan Uyghurlar ittipaqi” din nurmuhemmet kenji, se'udi erebistandiki sherqiy türkistanliqlar namidin qurban abdulla türkistani, “Yawropa sherqiy türkistan birliki” ning re'isi erkin alptékin, amérika qoshma shtatliridiki sherqiy türkistanliqlar wekili ghulamdin paxta, shiwétsariyediki sherqiy türkistanliqlar namidin kérem sherif, qazaqistandiki “Uyghur awazi” gézitining bashliqi yoldash ezemetof, qazaqistandiki yadro sinaqlirigha qarshi meshhur qazaq sha'iri oljas sulayman oghli, qeyseridiki “Sherqiy türkistan jem'iyiti” ning bashliqi muhemmed jantürk, qazaqistandin yazghuchi hashir wahidi we arxé'olog yüsüpbeg muxlisi qatarliq 21 kishi söz qilidu.

Qurultayda yene 1930-yillardiki sherqiy türkistan inqilabining rehberliridin biri, siyasiyon, dölet erbabi we tarixchi merhum muhemmet'imin bughraning qizi fatime bughragha pütün qurultay namidin altun médaliyun teqdim qilinidu.

Istanbul qurultiyining birinchi we ikkinchi küni wekiller siyasiy, ijtima'iy, iqtisadiy, medeniyet, tarix, nöwettiki weziyet shundaqla sherqiy türkistan mesilisining yéqin kelgüsidiki nishani heqqide qizghin mulahiziler yürgüzidu.

Qurultay 12-ayning 14-küni kéngishish we muzakirilishish arqiliq siyasiy qarar, xitabname we muraji'etname élan qilidu. Shundaqla dunyadiki herqaysi ellerning dölet bashliqliri we xelq'araliq teshkilatlargha ayrim-ayrim mektup yollaydu.

Shu küni yene qurultayning siyasiy komissiyoni bilen ijtima'iy munasiwet we hemkarliq komissiyoni hey'etlerning ortaq kéngishish arqiliq ayrim-ayrim qarar chiqiridu. Qurultayning 21 kishilik siyasiy komissiyoni chiqarghan qararida “Sherqiy türkistan dewasi - sherqiy türkistanning musteqilliqini nishan qilidu,” dep éniq békitidu.

Ghulamidin paxta ependi bu qétimliq qurultayning muhim qatnashchiliridin biri bolush süpiti bilen öz dewride qurultay siyasiy komissiyoni teripidin chiqirilghan xulase xaraktérlik qararning muhim ehmiyitini tekitleydu. U hélihem öz qolida saqlap kéliwatqan istanbul qurultiyining höjjetlirige asasen mezkur qararning mezmunlirini anglighuchilar diqqitige sundi.

“Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” (istanbul qurultiyi) siyasiy komissiyonining xulase qarari:

• Ana yurtimizning nami sherqiy türkistandur.
• Sherqiy türkistan dewasi sherqiy türkistan xelqining istiqlalini nishan qilidu.
• Sherqiy türkistan dewasini emelge ashurush üchün küresh programmisi ishlep chiqilidu.
• Mezkur programmini ijra qilidighan küchlük teshkilat qurulidu, uning organliri saylinidu, nizamnamisi qobul qilinidu.
• Qurultay öz pa'aliyetliride birleshken döletler teshkilatining insan hoquqliri prinsiplirigha asaslinidu.
• Xitaygha öz tesirini körsiteleydighan döletler we teshkilatlargha sherqiy türkistan dewasini anglitidu.
• Sherqiy türkistan dewasini dunyagha tonushturidighan küchlük axbarat tori (gézit, radiyo, téléwiziye we bashqilar) ni berpa qilidu.
• Sherqiy türkistan dewasini kelgüsi ewladlarning dawamlashturushi üchün ulargha diniy we milliy rohta terbiye élip bérilidu.
• Sherqiy türkistan xelqige oxshash xitay mustemlikisining zulumini tartiwatqan tibet we ichki mongghuliye xelqlirining milliy azadliq teshkilatliri bilen her tereplime hemkarliqta bolidu.
• Birleshken milletler teshkilati bashchiliqidiki insan hoquqliri bilen shughulliniwatqan xelq'aradiki barliq teshkilatlargha sherqiy türkistan dewasini uqturup, ularning yardimini qolgha keltürüshke tirishchanliq körsitidu.
• Sherqiy türkistan xelqining teqdirige nisbeten qérindash türk musulman xelqlirining hésdashliqini, pikirdashliqini oyghitip, ular bilen dostluq we hemkarliqni kücheytidu.
• Biz xitay xelqige we bashqa milletlerge qarshi emes, peqet xitayning mustemlikichilik siyasitige qarshi turimiz.
• Lopnurdiki yadro sinaq poligonini tqiwétishni we uning qaldurghan ziyanliq aqiwetlirini yoqitishni telep qilidu.
• Sherqiy türkistanning esli yerlik xelqini türk irqigha mensup bolghan Uyghur, qazaq, qirghiz, özbék, tatar we tajiklargha oxshash weten-milletning teqdiri yolida pidakarliq körsetken we bir-biri bilen inaq yashap kelgen xelqler teshkil qilidu.
• Sherqiy türkistan xelqining öz teqdirini özi hel qilish hoquqini étirap qilidighan xitaydiki démokratik teshkilatlar bilen hemkarlishidu.
• Sherqiy türkistan ilmiy tetqiqat merkizi qurup chiqidu.

(Dawami bar)