Ghulamidin paxtaning hayati (21): “Azadliq radiyosi” da ishligen yillar

Polat qadiri turfani 1970-yili türkiyede wapat bolup, istanbulda depne qilin'ghan.

Ghulamidin paxta ependining “Azadliq radiyosi” da ishligen yillirida chüshken süriti. 1960-Yillarning axiri, gérmaniye.

Amérika qoshma shitatlirining soghuq urush bashlan'ghan yillarda gérmaniyening myunxén shehiride tesis qilghan “Azadliq radiyosi” eyni waqitta gherb dunyasidin türkiy tillirida anglitish béridighan birdin-bir radiyo idi. Mezkur radiyo qurulghan deslepki yillarda sabiq sowétlar ittipaqi térritoriyisidiki sani yérim milyondin ashidighan yerlik milletler tillirida anglitish tesis qilghan bolup, Uyghur tilida anglitish yoq idi. Bu jeryan'gha shahit bolghan ghulamidin paxta eyni waqittiki dunya weziyitining telipi we özining tirishchanliq körsitishi bilen 1960-yillargha kelgende “Azadliq radiyosi” da Uyghur awazining yangrashqa bashlighanliqini alahide tilgha alidu.

Ghulamidin ependining tekitlishiche, eyni yilliri “Azadliq radiyosi” ning “Türkistan-1” bölümidiki özbékche anglitish terkibide deslepte heptide 5 minuttin ikki qétim Uyghurche xewer anglitish bashlinidu. Andin tedrijiy halda 15 minutqa köpeytilidu. Buning bilen ghulamdin paxta Uyghurche radiyo anglitishigha mexsus adem élish heqqide arqa-arqidin iltimas sunidu.

Shundaq qilip, “Azadliq radi'osi” Uyghurche anglitishni resmiy yolgha qoyush qarari chiqirip, Uyghurlardin kespiy xadim qobul qilishni testiqlaydu. 1949-Yilidiki hijrette muhemmet'imin bughra we eysa yüsüp aliptékinler bilen birlikte wetenni terk etken Uyghur serxilliridin sha'ir sattar meqbul chopani, tarixchi polat qadiri qatarliqlar türkiyedin gérmaniyege kélip, “Azadliq radiyosi” da ishqa chüshidu.

Ghulamidin ependi, 1960-yillarda sattar meqbul chopani we polat qadiri qatarliq muhajirettiki gholluq Uyghur ziyaliylirining gérmaniyege kélishi netijiside “Azadliq radiyosi” diki Uyghurche anglitishning kücheygenlikini tilgha alidu.

Ghulamidin ependi yene “Azadliq radiyosi” da ötken hayatini esliginide merhum polat qadiri turpani we uning ömür xatirisini hörmet bilen esleydu.

Eyni yillarda muhajirettiki Uyghur serxillirining asasliq pa'aliyet merkizi türkiye bolghan idi. 1960-Yillarning axirigha kelgende “Azadliq radiyosi” ning Uyghurche anglitish bölümi tedrijiy küchiyip, kündilik programmiliri barghanséri xillishidu. Ghulamidin ependi shu yillarda muhemmet'imin bughra bilen eysa yüsüp aliptékinlerning köp qétim “Azadliq radiyosi” Uyghurche bölümining ziyaritini qobul qilghanliqini tilgha alidu. U yene polat qadiri bilen köp qétim türkiyege bérip, Uyghurche anglitishni kéngeytish üchün adem qobul qilish ishigha chapidu.

“Azadliq radiyosi” ning Uyghurche anglitishi taza kücheygen 1970-yili xizmet bilen türkiyege kelgen polat qadiri tuyuqsiz qozghalghan yürek késili bilen alemdin ötidu. Polat qadirining tuyuqsiz wapati “Azadliq radiyosi” ning Uyghurche anglitishi üchünla emes, belki muhajirettiki pütkül Uyghur jama'iti üchünmu chong bir yoqitish bolidu.

Merhum polat qadirining wapati bilen kélip chiqqan bu boshluqni toldurush üchün “Azadliq radiyosi” ning Uyghurche bölümi jiddiy türde ixtisasliq xadim izdeydu. Muhajirettiki Uyghur herikitining yétekchiliridin merhum eysa yüsüp aliptékin bu ishqa türk hawa yollirida ishlewatqan oghli erkin aliptékinni tewsiye qilidu.

Eyni yilliri türk hawa yollirining wénadiki shöbiside diréktor bolup ishlewatqan yash erkin aliptékin dadisi eysa ependining “Milliy dawagha munasiwetlik ish qilish we kelgüsidiki milliy dawa ishlirida yétishish” teklipini qobul qilip, wénadin myunxén'gha kélidu.

(Dawami bar)