Ghulamidin paxtaning hayati (24): “Amérika türkistanliqlar birliki” diki pa'aliyetlirim

Ghulamidin paxta ependi amérikigha kélip yerleshken 1960-yillarning axirlirida pütün amérikada Uyghur muhajirlar turmaq, hetta türkistan jughrapiyesidin türlük yollar bilen amérikagha kélip olturaqlashqan kishilermu nahayiti az idi.

1950-Yili keshmirdiki “Sherqiy türkistan muhajirlar jem'iyiti” teripidin amérikagha oqushqa ewetilgen 4 neper Uyghur yashning 3 nepiri öz dewride türkiyege qaytip ketken bolup, ulardin peqet bir nepiri, yeni dawut osman shu yillarda amérikadiki birdin-bir Uyghur hésablinatti. Ghulamidin paxta 1960-yillarning ikkinchi yérimida amérikagha yerleshken ikkinchi Uyghur bolush süpiti bilen özbék muhajirlar teripidin nyu-yorkta qurulghan “Amérika türkistanliqlar birliki” ning aktip ezaliridin birige aylinidu.

Ikkinchi dunya urushidin kéyin, amérika bilen sabiq sowétlar ittipaqi bashchiliqidiki ikki chong lagér otturisida “Soghuq urush” ning tömür perdisi échilidu. Urushtin kéyin yawropada hayat qep qalghan türkistanliq serxiller gérmaniyening myunxén shehirige toplinip, kommunizmgha qarshi anglitish béridighan “Azadliq radiyosi” gha jelp qilinidu. Yene bir qisim türkistanliq serxiller yawropadin ayrilip, amérikagha köchmen bolup kélidu. Urushtin kéyinki gherb dunyasining siyasiy we iqtisadiy merkizige aylan'ghan amérikada asta-asta köpiyishke bashlighan türkistanliqlar özlirining siyasiy we medeniyet jem'iyetlirini qurup chiqidu. Shuning bilen weli qeyyumxanning wapatidin kéyin bir mehel peskoygha yüzlen'gen muhajirettiki türkistan dewasi özining pa'aliyet munbirini yawropadin amérikagha yötkeydu. Ene ashu yillarda ghulamidin paxta bash shtabi nyu-yorktiki “Amérika türkistanliqlar birliki” ning mu'awin re'islikige teyinlinip, muhajirettiki türkistanliqlarning siyasiy we medeniyet pa'aliyetlirining janlinishigha öz hessisini qoshidu.

Ghulamidin paxtaning eslimisige qarighanda, eyni waqittiki “Amérika türkistanliqlar birliki” ning ezaliri 250 kishidin ashqan bolup, ular türkistan jughrapiyesidin kelgen özbék, türkmen, qazaq, qirghiz, Uyghur we bashqa qérindash muhajirlardin teshkil tapqan iken. Shu yillarda ghulamidin paxta meslekdashliri bilen birlikte amérikadiki türkistanliq muhajirlarning siyasiy we medeniyet pa'aliyetlirini janlandurush, milliy kimlikni saqlash shundaqla jama'etlishishni kücheytish meqsitide “Amérika türkistanliqlar birliki” ning nizamnamisini qaytidin yézip chiqidu.

Ghulamidin paxta ependining tekitlishiche, shu yillarda amérikadiki türkistanliq muhajirlarning pütkül siyasiy pa'aliyetliri we ularning weten dewasi “Türkistan” dégen omumiy künlük astida élip bérilghan iken. Ular nyu-yorktiki birleshken döletler teshkilati binasining aldida namayish uyushtursa ghulamidin ependi sherqiy türkistanning ay-yultuzluq kök bayriqini, qazaq muhajirlar qazaq xanliqining bayriqini, özbék muhajirlar buxara yaki qoqan xanliqining bayriqini, qirim tatarliri qirim jumhuriyitining bayriqini kötürüp chiqidiken. Ghulamidin ependi, 1970-yili 4-ayda merhum eysa yüsüp aliptékin amérika ziyariti üchün nyu-yorkqa kelginide amérikadiki türkistanliq yüzlerche muhajirlarning kénnédi xelq'ara ayrudrumigha chiqip intayin zor daghdugha bilen uni kütüwalghanliqini hayajan ilkide esleydu.

Halbuki, 1991-yili sabiq sowétlar ittipaqi yiqilghan'gha qeder pa'aliyet élip barghan “Amérika türkistanliqlar birliki” ottura asiyada 5 musteqil döletning tughulushi bilen pa'aliyetlirini toxtitidu. Shunche yil mürini-mürige tirep bille küresh qilghan sepdashlar nyu-yorktiki b d t binasining bayraq supisigha ottura asiyadiki 5 jumhuriyetning bayraqliri ésilishi bilen ghulamidin paxtani yétim qoyidu. Ay-yultuzluq kök bayraqni kötürüp b d t binasi aldida yalghuz qalghan ghulamidin paxta shu kündin étibaren amérikada Uyghur teshkilati qurulushining zörürlükini hés qilidu.

(Dawami bar)