Ghulamidin paxtaning hayati (28): “Türkistan birlik awazi” mejmu'esining neshr qilinishi
2017.11.21
2-Dunya urushidin kéyin yawropa elliri we bashqa döletler arqiliq amérikagha köchmen bolup kelgen türkistanliq muhajirlar, yeni özbekler, qazaqlar, qirghizlar, türkmenler we Uyghurlar birlikte “Amérika türkistanliqlar birliki” teshkilatini qurup chiqidu. Mezkur teshkilatning pa'aliyetlirige aktip ishtirak qilghan ghulamidin paxta eyni waqitta “Amérika türkistanliqlar birliki” teshkilatining qarmiqida neshr qilinish pilanlan'ghan “Türkistan birlik awazi” mejmu'esining bash tehrirlikige teyinlinidu.
Mezkur mejmu'e türkiy tilliq xelqlerning hemmisi chüshineleydighan ortaq tilda latin herpliri bilen neshr qilin'ghan bolup, uning bashliqida “Özini tonimighan millet özgilerning ow nishanidur, öz millitini söymigen kishi insanliqning düshminidur” dégen sözler yézilghan.
1970-Yillarning axiri sowét ittipaqi armiyisi afghanistan'gha tajawuz qilip kiridu. Buning bilen afghanistan urushi partlap, 1980-yillarning bashlirida afghanistanning shimalidiki urush rayonidin minglighan özbekler amérikagha köchmen bolup kélidu. Ular san jehettin köp, uzaq mezgil afghanistandiki pars-tajik medeniyet muhitida yashighanliqi üchün amérikada neshr qiliniwatqan “Türkistan birlik awazi” mejmu'esini pars tilida chiqirishni telep qilip turuwalidu. Halbuki, mezkur mejmu'ening tehrirati ularning bu telipini ret qilip, mejmu'eni dawamliq ortaq türkiy tilida neshr qilishni dawamlashturidu.
Amérikada “Türkistan birlik awazi” namliq mejmu'e neshr qilinishqa bashlighandin kéyin, sabiq sowét ittipaqi tashkentte “Weten jem'iyiti” namliq bir teshkilat uyushturup, muhajirettiki türkistanliqlarning siyasiy pa'aliyetlirige qarshi qarshi teshwiqat urushi élip baridu. 1980-Yillarning otturilirida sowét ittipaqi terep tashkenttiki “Weten jem'iyiti” ning re'isini “Ilmiy xadim” qilip yasap amérikagha ewetidu. Gérmaniyede pa'aliyet élip bériwatqan ataqliq tarixchi we siyasiy pa'aliyetchi baymirza hayt “Léninning oghli keldi” namliq maqale yézip bashqa bir aptorning namida “Türkistan birlik awazi” mejmu'esige ewetidu.
Baymirza hayt yazghan, emma bashqa bir kishining namida kelgen mezkur maqale intayin yuqiri sewiyede yézilghan bolup, “Türkistan birlik awazi” ning tehrirati mezkur maqalini bésish-basmasliq heqqide köp talash-tartishta bolidu. Sowét ittipaqining tashkenttiki “Weten jem'iyiti” ning re'isini amérikagha ewetishi amérikadiki türkistanliq muhajirlar arisida biz mezgil guman we wehime qozghaydu. Uning üstige, afghanistandin kelgen özbék muhajirlarning “Amérika türkistanliqlar birliki” din chékinishni telep qilishi mezkur jem'iyetning pa'aliyetlirige bir mehel selbiy tesir peyda qilidu.
Amérikadiki türkistanliq muhajirlarning 1980-yillardiki pa'aliyetliri bezide birlishish, bezide bölünüsh, bezide qoshulush, bezide ziddiyetke pétip qélishtek egri-toqay jeryanlar bilen xaraktérlinidu. 1991-Yiligha kelgende, sabiq sowétlar ittipaqi yiqilip, ottura asiyada 5 musteqil dölet dunyagha kélidu. Shu yillarda “Amérika türkistanliqlar birliki” teshkilatida peyda bolghan bir qisim kishiler otturigha chiqip, “Bizning dewayimiz hel boldi, bizning xitay bilen ishimiz yoq, sherqiy türkistanning dewasi bizning dewayimiz emes,” dégen sözlerni chiqiridu. Buning bilen “Amérika türkistanliqlar birliki” we uning qarmiqida neshr qiliniwatqan “Türkistan birlik awazi” namliq mejmu'e taqilish girdabigha yüz tutidu. Buningdin qattiq ökün'gen ghulamidin paxta mezkur teshkilatning eng axirqi 240 ezasi yighilghan bir chong yighilishta “Pada baqqanda dost iduq, yangaq chaqqanda ayrilduq” dégen mezmunda söz qilidu we özining bundin kéyin sherqiy türkistan dewasini öz aldigha ayrim halda dawamlashturidighanliqini jakarlaydu.
(Dawami bar)